Een plek voor iedereen!

In ons pand aan de Assenstraat 14 kregen we een dubbellezing van Evelien van Veen van Woonwerk Architecten en van Jeannette Schreurs van GROW Landschapsarchitectuur.

Het verhaal van Evelien was een introductie op de eisen en de ontwerpuitgangspunten voor het bouwen voor de doelgroep: ouderen met een zorgbehoefte. De actieradius van deze doelgroep is beperkt, waardoor ontmoetingsmogelijkheden en groen in de directe omgeving heel belangrijk zijn. Evelien liet een aantal ontwerpen/gebouwen van Woonwerk Architecten zien als voorbeeld.

Een paar lessen uit haar ontwerppraktijk:

• Het beste resultaat krijg je als er een goede samenwerking is tussen drie belangrijke partijen: de gemeente, de ontwikkelaar (incl. ontwerper en bouwbedrijf) en de zorgorganisatie. Evelien heeft goede ervaringen met de samenwerking met Woonzorg Nederland.
• Mensen met een zorgbehoefte wonen graag in een gebouw waar het “net als thuis” is, b.v. een keuken en woonkamer op de begane grond, aansluitend aan een tuin. En herkenbare voordeuren.
• Als de leeftijd vordert en de zorgbehoefte groeit, komt het moment om te gaan verhuizen. Die overstap wordt makkelijker als er een goed alternatief is. Dus voldoende en zorgvuldig bouwen voor deze doelgroep is van groot belang, ook om de doorstroming op de woningmarkt te bevorderen.
• Wonen in een hofje met een omsloten tuin en een gemeenschapsruimte wordt gewaardeerd.
• Contact met de omgeving (de buitenruimte en de omliggende wijk) is belangrijk.
• Een werkbare maat voor wooncollectieven is een project met ongeveer 40 woningen.

Jeannette presenteerde haar ontwerpend onderzoek voor de “Social Hub” aan de noordzijde van het centrum van Kampen. Dit onderzoek is gefinancierd door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie in het kader van het programma Wegen naar Welzijn.

Het onderzoeksgebied is een stenig oppervlak met veel ruimte voor doorgaand autoverkeer en parkeerplekken. De omliggende organisaties waaronder een speeltuin, een basisschool, zorginstellingen voor (demente) ouderen en mensen met een verstandelijke beperking, zien het gebied in de toekomst niet als een “mobile hub” met een transferium en nog meer parkeerplaatsen voor auto’s, maar als een “social hub” met mogelijkheden om te wandelen, te fietsen en te ontmoeten zonder de onveiligheid van voorbijrijdend autoverkeer.

In het ontwerp van Jeannette is ruimte voor een kiosk als centraal ontmoetingspunt, bankjes, veel groen en wandelpaden. Het autoverkeer wordt gestimuleerd langzamer te rijden op gescheiden rijbanen en elders te parkeren.

Op de vraag of deze inrichting ook werkelijk “Een plek voor Iedereen” wordt, antwoorde Jeannette, ‘dat een inrichting die goed is voor kinderen meestal ook garanties biedt dat andere doelgroepen zich er thuis voelen.’

Uitgebreid verslag

In de jaren vijftig kon je het al zien aankomen, de toename van het aantal ouderen in Nederland en de woningbehoefte die dat met zich meebrengt, zegt Evelien van Veen, architecte en partner bij Woonwerk Architecten in Rotterdam. Inmiddels is ze gespecialiseerd in het ontwerpen van zorgwoningen en woningen voor ouderen. Waarbij niet alleen de woning belangrijk is, maar ook de omgeving. Zoals ook blijkt uit het plan van Jeannette Schreurs, landschapsarchitecte bij GROW Landschapsarchitectuur uit Amersfoort, voor de herinrichting van een plein in Kampen.

Beide architecten gaven op 10 december met een lezing bij Architectuurcentrum Rondeel de aftrap van ZorgSaam Wonen, waarbij het Rondeel de woontoekomst van senioren verkent en de behoefte om in een zorgzame omgeving te wonen koppelt aan de grote woningbouwopgave van dit moment. Na de lezing van Van Veen en Schreurs, die dertig toehoorders trok, volgen nog meer bijeenkomsten over het thema, zegt Marijke van Winsum, een van de organisatoren van ZorgSaam Wonen.

Meeste meters per persoon

Volgens Van Veen is het hard nodig meer aandacht aan ouderenhuisvesting te schenken. ,,De woningnood van nu heeft ook te maken met het gebrek aan goede woningen voor ouderen. Veel mensen wonen te groot, in Europa wonen Nederlanders zelfs op de meeste vierkante meters. Daarnaast voelt 40 procent van de bevolking zich eenzaam, ook onder jongeren neemt dit toe.’’

Zelf legde ze zich al jaren geleden toe op het ontwerpen voor bijzondere doelgroepen. ,,Ik wilde het vak meer maatschappelijk opvatten. Twintig jaar geleden realiseerde ik me dat er een enorme opgave op ons afkwam, waarbij je wonen, zorg en welzijn niet los van elkaar kunt zien. Goed wonen is een recht voor iedereen, net als een gezonde leefomgeving. Met dit kabinet hebben we al helemaal een waakhond nodig.’’

Hof van Zutphen

Na werkzaam te zijn geweest bij verschillende architectenbureaus begon ze haar eigen architectenbureau, dat twee jaar geleden onderdeel werd van Woonwerk Architecten uit Rotterdam, waar ook Johan de Wachter partner en architect is, in Deventer onder meer architect van de Kop van het Havenkwartier, het woongebouw op de hoek van de Mr. de Boerlaan en de Industrieweg. In Zutphen ontwierp Van Veen het Hof van Zutphen (51 woningen) en het Ubuntuplein (110 woningen), beide in Noorderhaven, het herstructureringsgebied aan de noordkant van het station.

Volgens Van Veen gaat wonen met zorg ook over de zorg voor elkaar en over welzijn, over wat iemand nodig heeft om zich ergens goed te voelen. ,,Wonen en welzijn kun je niet los van elkaar zien. Ouderen brengen veel meer tijd in huis door, waarbij hun actieradius in de loop der tijd kleiner wordt. Dat heeft ook invloed op de inrichting van de buitenruimte.’’

Plekken om elkaar te ontmoeten

Een van de belangrijkste aspecten in haar werk is het maken van plekken waar mensen elkaar ontmoeten. ,,Dat willen we als ontwerper faciliteren. Zo maken we altijd een gezamenlijke ruimte en wat grotere galerijen, met een privéplekje en ruimte voor ontmoeting. Dat geldt ook voor de omgeving: de kwaliteit van de buitenruimte is een van de succesfactoren van een project. Van al onze projecten heb ik geleerd dat je ze om een tuin moet groeperen, zodat bewoners ook de seizoenen kunnen beleven. We maken ook altijd iets voor de buurt, zodat je ook daar ontmoeting mogelijk maakt.’’

Hof van Zutphen is een project van collectief opdrachtgeverschap, met veel verschillende woonwensen, samengebracht in twee appartementengebouwen en dertien eengezinswoningen. Ook bij de woningen aan het Ubuntuplein werkte Van Veen samen met toekomstige bewoners. Beide projecten hebben een fraai aangelegde binnentuin voor gezamenlijk gebruik.

Buitenruimte als uitgangspunt

Die buitenruimte is feitelijk uitgangspunt van het plan dat Jeannette Schreurs samen met bewoners en betrokken partijen opstelde voor een terrein bij de zuidelijke entree van Kampen. Het gebied wordt vooral gedomineerd door de auto, met een belangrijke weg naar het centrum en veel parkeerplaatsen. Langs de rand staan grote monumentale gebouwen, zoals het voormalige Kamper stadsziekenhuis, dat nog steeds dienst doet als zorggebouw, en de voormalige HBS, onlangs gerestaureerd als woongebouw voor onder meer ouderen.

Beide stonden vroeger aan een statig, druk gebruikt wandelpark, waarbij de gebouwen veel meer tot hun recht kwamen dan nu, met parkeerterreinen die bijna tot aan de voorgevels doorlopen. Aan de rand ligt ook een basisschool, met leerlingen die door het autoverkeer en de weginrichting niet zelfstandig naar school kunnen fietsen. Ook ouderen maken door diverse obstakels maar weinig gebruik van de omgeving.

Ook Welle en Brinkgreverweg

Landschapsarchitecte Schreurs werkt voor een buurtinitiatief met als doel het gebied weer inclusief te maken voor beide groepen. Samen met de Deventer herinrichtingsinitiatieven voor de Welle en de Brinkgreverweg, pitchte ze de opdracht op het eerste van vijf Goede Gesprekken van het Rondeel over de bouwopgave  van Deventer, vorig voorjaar in Hogeschool Saxion. Alle drie mochten hun plannen met hulp van het Stimuleringsfonds van de creatieve industrie verder uitwerken.

Schreurs deed onder meer een beroep op bewoners van het zorgcentrum in het voormalig stadsziekenhuis. Net als leerlingen van de basisschool wisten ze te vertellen wat ze het liefste in hun buurt zouden willen doen en wat hun daarin belemmerde. Buurtbewoners reageerden enthousiast, maar aarzelen over het verlies aan parkeerplekken. Dat bracht Schreurs tot een ontwerp waarin een deel van de parkeerplekken gehandhaafd blijft, maar de wegen bloemrijke middenbermen krijgen, die ook als pauzeplek dienen voor wandelaars die willen oversteken.

Liever een Social Hub

Kenmerkend in het plan zijn de nieuwe wandelpaden die bovendien het gebied van de Kamper stadsgracht met de Oude Haven verbinden en voor bewoners toegankelijk maken. Een nieuwe kiosk voor de speeltuinvereniging moet daarnaast dienen als ontmoetingsplek voor anderen, grenzend aan een ontmoetingstuin. ,,De plek dreigt een Mobile Hub te worden, maar wij willen een Social Hub. Alle onderzoeken tonen aan: actief blijven en een groene buitenruimte dragen bij aan de gezondheid’’, zegt Schreurs.

Ze wijst ook op een Canadees onderzoek over de inrichting van de openbare ruimte die ook dementievriendelijk is, met onder meer comfortabele bankjes die niet te ver uit elkaar staan en met armleuningen waardoor iemand gemakkelijk overeind kan komen. ,,Wij hebben daar activatie aan toegevoegd, uitnodigingen om iets te doen. Een inrichting die uitnodigt om dagelijks naar buiten te gaan, veilige doorgaande wandelroutes en kleurrijke bloemen, die vaak aanleiding zijn voor een praatje.’’

Samen met de initiatiefnemers heeft ze het plan voorgelegd aan buurtbewoners en stakeholders. ,,De gemeente heeft het nu in het vizier, we hopen dat het balletje nu verder gaat rollen.’’