Verslag van de lezing van Maarten van Kesteren: De transformatie van Nimeto

Hij maakte een kickstart in de architectuur. Liefst zes architectuurprijzen won Maarten van Kesteren (1988, Amsterdam) vorig jaar met zijn renovatie van de Utrechtse school Nimeto. Zelf dacht hij dat de klus mislukt was. Voor de opening telde hij twee slapeloze nachten, maar tijdens het openingsfeest toonden andere architecten zich positief. Nu denkt hij dat het werken aan schoolgebouwen een feest is voor zijn beroepsgroep. Op 1 mei was hij te gast bij architectuurcentrum Bouwhuis in Apeldoorn, als spreker op een bijeenkomst georganiseerd in samenwerking met het Deventer architectuurcentrum het Rondeel. De lezing en discussie na afloop in het ACEC trok 32 belangstellenden.

Nieuwe standaard

De prijzen logen er niet om voor de jonge architect. De Abe Bonnemaprijs voor jonge architecten, waarbij de jury sprak van een nieuwe standaard voor schoolgebouwen en een toonbeeld van vernieuwing in de architectuur. De Rietveldprijs, de Utrechtse prijs ter bevordering van de kwaliteit van de bebouwde omgeving, met een vakjury die de renovatie nu al een klassieker noemde, waarbij de school zelf de eveneens Utrechtse Truus Schröderprijs voor goed opdrachtgeverschap kreeg toegekend.

Onconventionele materialen

De ARC Award van architectuurplatform de Architect/ARC, onderdeel van VMN Media, die zijn gerichte en doeltreffende interventies in het gebouw roemde, het gebruik van voor een schoolgebouw onconventionele materialen als massief eikenhouten vloeren en balken, zacht pleisterwerk en zichtbare installaties, gecombineerd met bestaande tegelvloeren. Die de school veranderden in een overtuigend canvas dat de leerlingen zich kunnen toe-eigenen, aldus de ARC-jury.

Daarnaast de Gulden Feniks, de nationale prijs voor renovatie en transformatie van de bebouwde omgeving, uitgereikt door het Nationaal Renovatie Platform (NRP), een netwerk van instellingen en bedrijven die bij de bouw betrokken zijn. Voor de school zelf was er de Gouden Piramide, de rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap. Daarnaast volgden nominaties voor de BNA-prijs Beste Gebouw van het Jaar en voor Schoolgebouw van het Jaar, onderdeel van de jaarlijkse Architectenweb Awards van uitgeverij Architectenweb.

Renovatie-generatie

En dat voor een architect die in 2014 afstudeerde aan de Technische Universiteit Delft (summa cum laude, dat wel) en voor zijn klus in Utrecht alleen een landschapsproject, de renovatie van een huis als passiefhuis in Amsterdam en wat kunstopdrachten voor dierentuin Artis op zijn curriculum had staan. Waarna het prijzenfestival hem tal van publicaties opleverden, onder andere in The Guardian/Observer in Engeland, en een van de critici hem een voorbeeld van de renovatie-generatie noemde.

Mevrouw Meijer

Van Kesteren haalde de opdracht in Utrecht (16.000 vierkante meter uit de jaren zestig) binnen met behulp van de Stichting Mevrouw Meijer, al enkele jaren voorvechter van de toepassing van goede architectuur in het onderwijs, om daarmee de onderwijsdoelen te ondersteunen. De stichting probeert schoolbesturen over te halen om jonge, op het gebied van schoolgebouwen onervaren architecten in te schakelen om scholen te ontwerpen, en vooral te renoveren, onder meer om CO2 te besparen, maar ook omdat ze bijvoorbeeld grotere lokalen hebben dan later gebouwde. ,,In België zijn scholen kunststukjes van de architect, in Nederland lijken ze allemaal op elkaar. Dat probeert Mevrouw Meijer te doorbreken’’, vatte Van Kesteren samen. 

Onderzoekend ontwerpen

Dat gebeurt telkens met een gezamenlijke sessie ‘onderzoekend ontwerpen’ door drie teams, waarbij ook de opdrachtgever, leerlingen of studenten en buurtbewoners aanwezig zijn. Met in Utrecht winst voor Van Kesteren. ,,De scholen krijgen drie keer te zien wat er allemaal mogelijk is met de school. Je zit bij elkaar in een grote ruimte, je hoort de andere teams en krijgt meteen draagvlak voor de plannen’’, zo blikte Van Kesteren terug op de start van het project in 2018.

Volgende generaties

Volgens hem sloot het ontwerp van zijn bureau in Den Haag het beste aan bij de ziel van de school als levendige werkplaats, waar vakopleidingen worden gegeven voor erfgoedschilder, decorbouwer, restauratiespecialist, creatieve ruimtemaker, media & communicatie en ondernemer in de creatieve sector. ,,Doorslaggevend was het oordeel van de studentenraad, die zei dat ons ontwerp het beste aansloot bij de volgende generaties.’’ Waarop de directie besloot die uitspraak te volgen, omdat de school zelf aan bedrijven vraagt hun leerlingen een kans te geven, en zij dat op haar beurt ook moest doen.

Van Kesteren ging te werk met een beperkt budget van 770 euro per vierkante meter, het verzoek om binnen het gebouw ruimte te vinden voor groei van de school van 1400 naar 1700 studenten en de over twee gebouwen aan weerszijden van een straat verdeelde school meer samenhang te geven. Met zijn ontwerp kwamen de bouwkosten uit op 42 procent van nieuwbouw, die bovendien vaak net buiten de wijk komt te staan, in plaats van in het hart van de wijk. Zijn CO2-voetafdruk bleef steken op een derde van nieuwbouw.

Levendig creatief gebouw

Extra ruimte vond Van Kesteren in de grote kelders onder de school, waarbij hij de vloer op de begane grond hier en daar doorzaagde om er licht en lucht in te brengen, zodat ze geschikt werden voor de praktijklokalen. Die zaten daarvoor op de begane grond, met dichtgeplakte ramen omdat de leerkrachten liever met kunstlicht werkten. ,,Door het gat in de vloer kunnen de decorbouwers hun werkstukken in hun geheel op de vloer uitspreiden en ze van boven bekijken. Ook zie je anderen aan het werk. We wilden van de school een levendig creatief gebouw maken. Toen we er voor het eerst kwamen, zagen we prachtige vakken, maar ze zaten verstopt achter deuren.’’

In de kelderruimte, maar ook elders in de gebouwen, maakte hij gebruik van massief eiken balken om looproutes af te bakenen. Daarnaast toverde hij een grote parkeerplaats om tot het nieuwe hart van de school, ingericht als fraaie tuin en vanaf het begin druk gebruikt. Door de studenten, maar ook door buurtbewoners, die er aanvankelijk een hek om wilden om overlast te voorkomen, maar er nu buurtbarbecues organiseren. ,,De tuin was juist ook voor de buurt bedoeld.’’

Festival van geeltinten

Van Kesteren werkt vanaf de start van zijn loopbaan met een combinatie van architectuur en landschap. Zo gaf hij het passiefhuis in Amsterdam vorm als kijkdoos in het omliggende groen, greep hij de renovatie van een bank in een parktuin aan om er juist een zichtlijn naar de achterliggende groene ruimte van te maken en zorgde hij bij de school in Utrecht voor kleurrijke beplanting: blauwe en witte bloemen in het voorjaar, een festival van geeltinten na de zomer, terwijl grillige boomvormen contrasteren met de strakke structuur van de gebouwen.  

Met de renovatie wilde Van Kesteren ook de oorspronkelijke schoonheid van de gebouwen terughalen, die door latere aanbouwen en verbouwingen was verdwenen. ,,Dat zie je bij veel gebouwen uit de jaren zestig. De school in Utrecht had sheddaken, betonblokken, houten lamellen, je dacht meteen: dat moet een vakschool zijn. Daarna is er een soort van-alles-wat-school ontstaan, een dertien-in-een-dozijn-school, zoals er later zo veel zijn gebouwd.’’

Ook leerlingen aan het werk

Bij zijn renovatie keek Van Kesteren ook vooruit, naar de periode na de oplevering. ,,De leerlingen hadden zich de oude school toegeëigend, ze waren gewend het gebouw te personaliseren. Dat wilden wij niet wegnemen.’’ Zo voerden de leerlingen 90 procent van het schilderwerk uit en maakte Van Kesteren samen met leerlingen meubelbouw van een andere school het meubilair voor de school. ,,Dat is soms moeilijk voor een architect, want soms gaan ze aan de haal met iets waar jij liefde voor hebt. Maar het geeft wel ziel aan de school.’’ Intussen grijpt de gemeente Utrecht de renovatie van de school aan om de straat tussen de beide schoolgebouwen te vergroenen en in de nabijheid een park aan te leggen.