Biobased Bouwen: Vol doorgaan op de ingeslagen weg

Natuurlijk kan het bouwen met natuurlijke materialen fors worden gestimuleerd met CO2-heffingen, belastingvoordelen en eisen in aanbestedingen en vergunningen, maar misschien zijn het wel de kleine initiatieven die het snelst en meest verspreid tot bloei komen. Niet wachten op de grote maatregelen, maar medestanders zoeken en vol doorgaan op de weg naar een betere balans met de planeet. 

Dat was dinsdag 12 maart de conclusie van een terugblik van Architectuurcentrum het Rondeel op de Nacht van het Biobased Bouwen, die afgelopen november een volle theaterzaal trok in Mimik. De Oogst, noemde Rondeel-directeur Jantine Sijbring de terugblik waaraan 30 mensen deelnamen. ,,De oogst is groot. . We willen de energie van de Nacht vasthouden en doorgaan met biobasedbouwen. Daarom is het goed de lessen te leren uit de Nacht en vooruit te kijken’’.

Andere ritmes, toch muziek

Voor die reflectie zorgde onder meer Martijn Huting, architect, beeldend kunstenaar, docent cityplanning bij Hogeschool Saxion in Deventer en bezoeker van de Nacht van Biobased Bouwen. Op verzoek van het Rondeel had hij zijn conclusies uit het drukbezochte evenement op een rij gezet. Die werd bij de terugblik aangevuld met acht korte presentaties van de vorderingen die sindsdien zijn gemaakt op het gebied van het bouwen met natuurlijke materialen.

Volgens Huting moet Nederland zich niet blind staren op een aantal grote maatregelen, maar tellen misschien vooral de kleine initiatieven die her en der in het land als paddenstoelen uit de grond schieten. Hij verwees daarbij naar de vier slagwerkers van HIIIT tijdens de Nacht van het BiobasedBouwen. Op vier verschillende instrumenten speelden ze vier verschillende ritmes, waarbij er toch een muziekstuk ontstond. ,,Mensen maken samen iets dat veel groter is dan de afzonderlijke initiatieven opgeteld’’, aldus Huting. 

De belangrijkste les lag volgens hem op het gebied van het vooruitgangsdenken. ,,Het is superknap dat we CO2 kunnen opslaan onder de Noordzee of in zoutkoepels bij Almelo, het is superknap dat Elon Musk grondstoffen wil delven op planeten,  maar daar moeten we vanaf. Dat is vertrouwen op oplossingen van experts, simplificatie in plaats van diversiteit’’

Nieuwe helden

Huting zei op de Nacht hele mooie voorbeelden te hebben gezien van initiatieven die meer in balans met de planeet zijn. Deels waren dat kleine initiatieven, die wel flink kunnen groeien. ,,We hebben kunstenaars nodig, nieuwe helden die nieuwe werelden bedenken, niet alleen ontwerpkracht, maar ook verbeeldingskracht, mensen die ook aan de generaties in de verre toekomst denken’’.

Eén van hen is Roelof Vossebeld van het Deventer bedrijf Strobox. Tijdens de Nacht kreeg hij van het Deense architectenbureau Henning Larsen de vraag voorgelegd of hij 60.000 vierkante meter aan met stro als isolatie gevulde houten panelen kon leveren, nodig voor het biobaseddistributiecentrum in  Lelystad dat het bureau heeft ontworpen. Vossebeld zei spontaan ja, en kreeg ter plekke van een betrokken partij te horen dat ze hem aan die toezegging zouden houden.

Pionier

,,Ik sta hier als pionier, begonnen in een boerenschuur met nu een productiehal in Deventer. We bouwen geen huis met strobalen, drukken geen strobalen in een frame, maar maken houten panelen gevuld met stro als legoblokken. Zo kun je opschalen met biobased bouwen, een ultralichte manier waarmee je ook flatgebouwen kunt optoppen.’’   

Met gebouw X op het terrein van de voormalige Gasfabriek aan de Zutphenseweg in Deventer zet Strobox zijn eerste stap naar de utiliteitsbouw, met 1000 vierkante meter aan stroboxen die voldoende brandwerend zijn voor een gebouw van vier verdiepingen.  ,,Die 1000 vierkante meter vonden we al heel veel, voor het distributiecentrum in Lelystad moeten het 60.000 vierkante meter zijn.’’

Aanvankelijk had hij het verzoek niet heel serieus genomen, omdat hij dacht niet te kunnen concurreren met de grote panelenbouwers. Een misverstand, denkt hij nu. ,,Niemand is voor deze vraag geoutilleerd, ook de  grote bedrijven niet. Die hebben een machine die standaard panelen van vier bij vier meter maakt. Wij maken panelen voor woningen waar allerlei uitstulpingen aan zitten en kunnen van vier tot negen meter gaan. We zijn nu in gesprek over hoe we kunnen opschalen’’.

Soms winnen de kleintjes 

Conclusie van Vossebeld: ,,Het gaat niet altijd om of je groot bent of mooie plaatjes hebt, maar ook om visie. ,,Eerst dacht Henning Larsen aan een bedrijf in Litouwen, dat stro uit Slovenië haalt, waarna de panelen in Tsjechië worden gemaakt. Wij denken aan stro en arbeid uit Flevoland. Je moet het van dichtbij halen, niet van ver. Het zou zomaar kunnen dat dit kleine productielijntje in Deventer dit gaat maken’’. 

Saxion-docent Huting rangschikte het werk van Vossebeld ook onder het eerdergenoemde einde van het ouderwetse vooruitgangsdenken. ,,Industrialisatie versimpelt de productie. Hier zie je dat iets kleins, juist iets groots kan doen’’.

Huizen van La-di-da

Klein in aanvang waren ook de andere initiatieven die in De Oogst aan bod kwamen. Zo is Hans van der Vlis op zoek naar medestanders om een gemeenschappelijk biobased woonproject van de grond te tillen, met mogelijk honderd tot tweehonderd woningen zoals La-di-da Design & Architects uit Den Haag die onlangs bij de lezingenreeks van Jong Rondeel presenteerde: biobased, aanpasbaar en verplaatsbaar. Een woonproject dat mensen bij elkaar brengt, eigen energie opwekt en eigen voedsel verbouwt. Net als Huting en Vossebeld is Van der Vlis optimistisch. ,,Ik denk dat er een miljoen plekken zijn waar dit niet kan, maar ook duizend waar het wel kan. Er zijn regels waar we tegenaan lopen, maar we hebben de tijd om die op te lossen’’.

Ook bij de aanbesteding van appartementengebouw de Havendame in het Havenkwartier van Deventer is het woord aan de kleintjes, zo blijkt. Gemeentelijk projectleider Doeke Brouwers kon melden dat achttien partijen vragen hebben gesteld over de aanbesteding van het gebouw, dat circulair moet zijn en voor 50 procent gemaakt met biobased materialen, zoveel mogelijk lokaal geproduceerd. ,,Ik ben tevreden. Bij de vragen zaten er maar drie over circulariteit. Kennelijk is dat een makkie. Op 10 april begint de inschrijving, bij de eerste selectie gaan we naar drie partijen, rond de zomer valt de keuze. Ik denk dat het lukt, omdat we de juiste doelgroep hebben bereikt. Er zitten maar drie grote namen bij.’’

Niet verrast

Eric Kouters, directeur van Hout 100 %, aanjager van Cirkelstad Deventer en betrokken bij Boeren voor Biobased Bouwen in de Stedendriehoek, zei niet verrast te zijn over de grote belangstelling voor de bouw van de Havendame. ,,In Utrecht waren er 28 inschrijvers op een project, in Amsterdam zijn er corporaties die een meerprijs van 10 of 20 procent accepteren als er biobasedmaterialen worden gebruikt. Ook Boeren voor Biobased Bouwen loopt fantastisch’’. 

In dat verband draagt ook de gemeente Deventer een steentje bij, meldde beleidsmedewerker duurzaamheid Guido de Vries.  Naast overwegingen over CO2-beprijzing kondigde hij de komst van een interactieve kaart aan, waarop elke boer kan zien welke gewassen hij kan telen voor het maken van textiel of bouwmateriaal. ,,We willen het zelf gaan vertellen, vertellen waar welke kansen zitten.’’

Geen plankgas-Tesla 

Daan Josee, directeur-architect bij Maas Kristinsson Architecten in Deventer, wees op de beperkingen bij het gebruik van biobased bouwmaterialen. ,,Onze economie is geen waarde-economie, maar een groei-economie. Duurzame groei is een fiets op een rollenbank, terwijl de economie groeit als een Tesla plankgas. Het gros van de biomaterialen zou je drie keer per jaar moeten oogsten, anders kunnen we het niet bijhouden. Heeft de grond genoeg capaciteit voor al onze ambities, want dit gaat een succes worden. Dreigt er monocultuur, schrikken we van gewasveredeling, gaan we naar verticale landbouw?’’ Een mogelijke oplossing ziet hij in het jarenlange onderzoek van Philips Beesley en Rachel Armstrong naar soft architecture, waarbij cellen bouwmaterialen maken. 

Huting greep tot slot terug op de slagwerkers van HIIIT, die op de Nacht van het Biobased Bouwen lieten zien dat de optelsom van vier meer dan vier kan zijn. ,,The Beatles hadden met Ringo Starr niet de beste drummer van de wereld in huis, maar samen was het wat. Ik was vroeger fan van The Velvet Underground. Daar was het ook de scene die de muziek maakte. En kijk naar de grote zwermen spreeuwen die samen een dans maken die wij niet kunnen maken. Ze hebben die niet ingestudeerd, er vliegt er niet eentje voorop die de leiding heeft. Ze letten op zeven vogels om zich heen en samen wordt het dan die dans. Let dus op zeven mensen, reageer op hen en er ontstaat iets dat groter en mooier is’’.

Heel inspirerend

Die oproep deed ook Anne Bos, ketenregiseur Salland van Building Balance, landelijk programma om het gebruik van biomaterialen in de bouw te versnellen. Ook zij keek terug op de Nacht: ,,Dat biobased materialen op grote schaal toepasbaar zijn, vond ik heel inspirerend. Maar dan kom je anderen tegen die niet meewillen en voel je je eenzaam. Pak jezelf op, zoek de mensen die dit ook willen. Het gaat niet van een leien dakje, maar ga niet bij de pakken neerzitten.’’

Vragen op het gebied van soft architectuur worden op 14 juni uitgewerkt in Apeldoorn bij een masterclass van Josee. Belangstellenden voor de bouw door Strobox kunnen op 6 april terecht in Olst, waar Strobox tussen 14 en 16 uur open huis houdt bij zes woningen in aanbouw aan het Dijkmanszoet in de natuurinclusieve wijk Olstergaard, gelegen naast de aardehuizen. Voor een verslag van de Nacht van het Biobased Bouwen zie de website van het Rondeel.

Open dag Strobox: https://www.strobox.nl/agenda