Knop moet om, net als bij corona

Thomas Rau roept op tot volgende stap in duurzaamheid.

Twaalf jaar geleden kreeg Thomas Rau voor de tweede keer in zijn leven roodvonk. Hij raadpleegde zijn huisarts, niet om te horen hoe hij weer beter kon worden, maar waarom hij die ziekte voor de tweede keer kreeg. Het antwoord van de huisarts was kort en krachtig: ”Mensen die op hun vijftigste voor de tweede keer roodvonk krijgen, doen nog steeds niet wat ze eigenlijk zouden willen doen.’’

Voor architect Thomas Rau was het duidelijk: hij moest het met zijn ambities op het gebied van duurzaamheid over een andere boeg gooien. Samen met zijn echtgenote Sabine Oberhuber richtte hij met Turntoo een tweede bureau op dat een stap verder gaat in duurzaamheid en de organisatie van onder meer de bouw. Want volgens Rau betekent duurzaamheid doorgaans vooral het optimaliseren van het huidige systeem. ”Een beetje duurzaamheid en een beetje cradle to cradle, is niet genoeg. We moeten het systeem compleet veranderen.’’

Volle zaal

Rau zei dit donderdag 28 november bij de vierde lezing van het jaar van Jong Rondeel. Dit keer georganiseerd in samenwerking met de gemeente Deventer, die haar auditorium beschikbaar stelde voor de lezing. De lezing trok een volle zaal.

Thema van de lezingenserie: biobased en circulair bouwen.

Net als bij de drie eerdere lezingen ging het met Rau om een architect die aan een project in Deventer werkt, in dit geval de nieuwe sportaccommodatie in Bathmen. Ook daar wil hij verder gaan in duurzaamheid dan louter het gebruik van hout, zo liet hij weten.

Voor de in Duitsland geboren Rau, opgeleid als kinderverzorger en danser en dertig jaar geleden in Amsterdam oprichter van RAU Architecten, begint veel van zijn andere manier van denken in 1967 bij de eerste beelden van de aarde, genomen vanaf de maan. Net als veel anderen ziet hij er de kwetsbaarheid van de aarde in. ”Deze bol is niet van Shell. Wij zijn er te gast en alles wat er is, is een cadeau. Maar de aarde is ook een gesloten systeem, er komt niets meer bij, alles wat niet groeit is limited edition.’’

Andere liefdesrelatie

Voor Rau betekende dat een fundamenteel andere waardering van materialen, en ook een mentale reis, die hij ook van zijn toehoorders vraagt. ”We doen niet wat nodig is, we denken dat we nog wel tijd hebben. Je wilt toch ook niet oud worden met een partner die alcoholist is en die zegt in 2030 maar de helft te drinken, om in 2050 alcoholneutraal te zijn. We moeten nu onze liefdesrelatie met de aarde veranderen.’’

Rau ziet het ‘oude denken’ ook in de taal. De bouwwereld heeft het over vastgoed, zelf ziet hij het eerder als ‘losgoed’. ”Er komt een tijd dat niemand dit prachtige stadhuis nog wil. We moeten daarom niet in eeuwigheid denken, maar denken dat alles tijdelijk is. Ook dit stadhuis. Bij alles wat we doen, moeten we daarom anticiperen op de toekomst. Niet nadenken, maar voordenken.’’

Oude houtconstructies

Dat wil hij ook in Bathmen, waar een nieuwe, ecologische verantwoorde sportaccommodatie moet komen, onder meer als antwoord op de ambitie van de gemeente op dat gebied. Dit was ook te zien  in de eisen die in het Havenkwartier aan de bouw van de Havendame werden gesteld. Hoe gaan we dat organiseren, vroeg Rau.  ”Door houtbouw? Dat zal wel circulair zijn, maar tegelijk hebben we een hele lange traditie van houtconstructies die we weer uit elkaar kunnen halen. Dat moeten we met alle materialen doen.’’

Zo ontwierp hij zeven jaar geleden een nieuw hoofdkantoor voor de Triodos Bank. Met hout als biobased materiaal en op een manier dat het ook volwaardiger kan worden hergebruikt, dan als biomassa voor de opwekking van elektriciteit. ”Het was het eerste kantoorgebouw ter wereld dat helemaal demontabel is gebouwd. Het is een kermisattractie die we later weer kunnen meenemen.’’

Zeven landen

Zijn ervaringen en inzichten brachten hem in 2017 tot de oprichting van het Madaster, een digitale gegevensbank van gebruikte materialen. Naar analogie van het Kadaster, waar grond en gebouwen worden opgetekend. Inmiddels hebben zeven landen een dergelijke database, Rau hoopt daar dit jaar nog Japan en Taiwan aan toe te voegen, terwijl gesprekken met Australië gaande zijn.

Volgens Rau ligt zijn initiatief eigenlijk voor de hand. ”In Londen brak een aantal jaren geleden een rampzalige brand uit in een woontoren waar 72 mensen bij omkwamen. De oorzaak lag in de licht ontvlambare gevelplaten. De producent zei nog een miljoen van die platen te hebben gemaakt, maar hij wist niet waar ze waren gebruikt. Dat is raar. Als BMW-problemen heeft met zijn remblokken, zijn twee weken later alle auto’s uit die serie naar de garage geroepen om ze te vervangen.’’

Niet afschrijven, maar opschrijven

Volgens Rau verandert zo ook de manier van denken over afval. Een gebouw bestaat niet uit onbestemde materialen die na verloop van tijd waardeloos zijn, maar uit materialen met een naam die waarde hebben, zegt hij. ”Gebouwen worden nu in dertig, veertig jaar volledig afgeschreven, maar wij gaan niet afschrijven, wij gaan opschrijven. De directeur van netbeheerder Liander in Duiven zei dat zijn gebouwen waardeloos waren. Wij maakten van die materialen opnieuw een waardevol gebouw’’, aldus Rau over de vestiging in Duiven, die hij daarmee van de sloop redde.

Rau noemt zijn Madaster een bibliotheek van materialen, die uitgeleend worden en na gebruik weer terug worden gebracht. ”Een juwelier doet dit al jaren. Hij zegt: ik kan je niet het sentiment vergoeden, maar wel het goud. Tachtig procent van de markt is gemaakt van oud goud. Op het moment dat we ons realiseren dat alles waardevol is, gaan we anders acteren.’’

Horizontale rollercoaster

Daarnaast gaat het volgens hem ook om het besparen van materialen. Daarbij leerde hij veel van andere branches. ”We werden gevraagd om een glazen dak te maken. Dan ga je naar een bouwer van staaldaken, maar die heeft geen belang bij het zo min mogelijk gebruiken van staal. Dus ben ik naar een bouwer van rollercoasters gestapt. Hij heeft belang bij een superveilige constructie met zo min mogelijk materiaal, want zijn klanten moeten het na elke kermis weer afbreken en een paar dagen later weer opbouwen. Nee, hij kon geen stalen dak maken. Toen ik vroeg of hij wel een horizontale rollercoaster kon bouwen, zei hij ja. OK, dan noem ik het een dak. Zo bespaarden we 34,7 procent staal.’’

Rau zegt optimistisch te zijn. ”Tijdens corona zagen we het. Binnen 24 uur was alles omgedraaid. Het kan als we echt iets willen. We zijn over de piek van onze welvaart heen. De grootste groeimarkt is de krimp. De grootste blokkade is dat we niet met minder willen. Maar ga naar een begrafenis en denk: alles is eindig. Ook onze behoeftes zijn tijdelijk.’’

Alle toehoorders kregen na afloop een exemplaar van het boek dat hij samen met zijn echtgenote schreef: Material Matters, het alternatief voor onze roofbouwmaatschappij. Ook het boek is eindig, limited edition, met in elk exemplaar een eigen nummer.