Tirana, na groeistuip op zoek naar identiteit
Van 80.000 inwoners in 1950 naar 200.000 in 1980 was al een flinke stap, maar daarna kwam de echte groei. De Albanese hoofdstad Tirana telt inmiddels 550.000 inwoners, inclusief de buitensteden zelfs een miljoen. De snelle groei heeft sterke invloed gehad op de stedenbouw in de stad, die ook in Tirana zelf als nogal chaotisch wordt ervaren. Sterarchitecten zoals Daniel Libeskind, Stefano Boeri, Mario Cucinella en het Nederlandse MVRDV geven de stad een nieuw gezicht, maar ook in de wijken is werk aan de winkel.
Met een uitwisselingsproject voor studenten uit Deventer en Tirana door Hogeschool Saxion en een excursie voor architectuurliefhebbers aan de Albanese hoofdstad door Architectuurcentrum Rondeel uit Deventer en BNA NedSted (regionetwerk Branchevereniging van Nederlandse Architectenbureaus) willen de drie betrokken partijen een brug slaan tussen beide culturen, die van elkaar verschillen, maar met de grote bouwopgave in Nederland ook belangrijke overeenkomsten hebben.
“Het zorgt ervoor dat je blik ruim blijft, dat je je niet ingraaft in het Nederlandse verhaal. Mij inspireert het elke keer’’, zegt architecte Marcia Mulder van 52Noord uit Olst, namens de BNA en het Rondeel een van de organisatoren van het project, inclusief de excursie naar Tirana die in de tweede helft van april op de rol staat.
Analyses wijken in Deventer en Tirana
Zo hebben studenten van Saxion onder meer een analyse gemaakt van de Rivierenwijk in Deventer, terwijl studenten van een hogeschool in Tirana op hun beurt een studie maakten van de wijk Don Bosco, een wijk die na de val van het communisme in 1991 met zijn talloze verboden en geboden, min of meer lukraak dichtgroeide, een wildwest met veel eigen bouwsels, doodlopende straatjes en geparkeerde auto’s, zoals er meer wijken zijn in Tirana.
Grote vraag voor de studenten, en de stad Tirana, is hoe de wijk getransformeerd kan worden naar een aangename en veilige stedelijke leefomgeving, met een bijbehorende lokale identiteit. Deelnemers aan de excursie bezoeken de wijk, waarbij studenten en andere betrokkenen een presentatie geven. ,,Als je inzoomt heeft elke wijk chaos en ongestructureerde stedenbouw. Het zit door de hele stad. En net als bij de naoorlogse grote nieuwbouw in gebombardeerde Duitse steden en ook Rotterdam zoeken ze in Tirana naar een eigen identiteit’’, zegt Mulder.
Excursie naar Tirana
De excursie in april a.s. besteedt daarnaast aandacht de transformatie van de stad door middel van moderne architectuur, onder meer van internationaal gerenommeerde architecten. Een transformatie die al snel na de communistische tijd begon, toen de uit Tirana afkomstige Edi Rama zijn kunstenaarschap in Parijs opgaf, burgemeester van Tirana werd en paintbrush-teams sombere woonblokken als erfenis van het communisme liet opfleuren met felle kleuren, maar ook duizenden bomen in de stad liet planten.
Rama wilde tegelijk blijvende aandacht voor de geschiedenis van het land en stelde onder meer voor het verlaten huis van de voormalig politiek leider Enver Hoxca als plek voor reflectie om te vormen tot huis van de geschiedenis, een plan waarover nog steeds debat is. De recente geschiedenis is al wel terug te vinden in een van de vele ondergrondse bunkers in de stad, waar met Bunk’Art op diverse kunstzinnige manieren de roerige geschiedenis van Albanië sinds de bevrijding uit het Ottomaanse rijk in 1913 tot het einde van het communisme wordt weergegeven. De bunker is net als talrijke andere bunkers in Albanië gebouwd oplast van de voormalig leider Hoxca, die in geval van nood een veilige plek voor zichzelf en zijn familie wilde. Een bezoek aan Bunk’Art is een van de programmaonderdelen van de excursie naar Tirana.
Grote veranderingen in Tirana
De grote veranderingen in Tirana zijn onder meer zichtbaar op het Skanderbeg-plein, het centrale plein van Tirana en vernoemd naar een legercommandant uit de vijftiende eeuw, verwoed bestrijder van de Ottomaanse overheersing. Aanvankelijk een aangename wandelplek en verblijfplaats voor de inwoners van Tirana, veranderde het als verkeersplein in een grote grijze vlakte, waarna het in 2011 en 2012 onder het burgemeesterschap van Rama werd heringericht met een gras en bomen en een veel minder prominente rol voor de auto.
In de omgeving van het plein verschenen tal van nieuwe gebouwen die de stad een modern en vooruitstrevend aanzien geven. Zo werkt het Nederlandse MVRDV aan de Piramide van Tirana, die van de sloop gered, wordt getransformeerd in een modern centrum voor technologie-onderwijs, kunst en cultuur. Elders vult de Italiaanse Stefano Boeri Architecten na zijn Milaanse torens-met-bomen een hele wijk met groene kantoren en woongebouwen. Ook van zijn landgenoot Mario Cucinelli is er een ambitieus met groen overdekt gebouw. Boeri ontwierp bovendien een school in de stad. Daarnaast zijn er nieuwe gebouwen van Daniel Libeskind, het Belgische 51N4E en diverse Italiaanse en lokale architecten. MVRDV tekende ook voor een woontoren in de stad.
Naast aandacht voor architectuur en stedenbouw was er tijdens het onderwijsproject, net als bij het bezoek aan Tirana in april, ook aandacht voor democratie. Zo is ook Gerry Stegeman, docent weerbare democratie van Saxion, bij het project betrokken. Behalve Marcia Mulder maken ook Henk Blokland, Rondeel-vrijwilliger en voormalig docent planologie bij Saxion, Leyla Godoy van Blossom Architecture in Zwolle en Ulrike Weis ten Elsen van het Oversticht deel uit van de organisatie van het Tirana-project.