De Warren: Samen feesten, samen bouwen

Documentaire over ontstaansgeschiedenis eerste ecologische groepsbouw in Amsterdam

Met ruim zestig bezoekers kan Cinema Rondeel terugkijken op een succesvolle vertoning van de documentaire Samenwonen over het ontstaan en de verdere ontwikkeling van de Amsterdamse wooncoöperatie De Warren, op 22 februari vertoond in Film en Theater Mimik. De Warren geldt als eerste  Amsterdamse collectief dat gezamenlijk woningen heeft ontworpen en gebouwd. Dat gebeurde op Centrumeiland, een van de eilanden die Amsterdam in het IJ heeft aangelegd als plek voor woningbouw. De groep bouwde 36 woningen, bijeengebracht in een woongebouw van hout.

De documentaire van Sam van Zoest uit 2023 werd ingeleid door Martijn Huting, architect, beeldend kunstenaar en docent stedenbouw aan Saxion Hogeschool in Deventer. Eerder verzorgde Huting een inleiding bij een documentaire over de bekende architect Winy Maas, eveneens vertoond bij Cinema Rondeel, een samenwerkingsverband met Mimik. De Saxion-docent wees meteen al op het grote contrast tussen beide documentaires. ,,De documentaire over Winy Maas was een echte hero’s journey over het gevecht van een architect met de wereld. In het verhaal over De Warren speelt de architect juist een veel kleinere rol.’’

Jaren zestig

Ook al is De Warren het eerste bouwcollectief in Amsterdam, het idee van een groep burgers die zelf haar woningen ontwikkelt en bouwt kent een geschiedenis, zo schetste Huting. Die begon al in de jaren zestig van de vorige eeuw waarin mogelijkheden voor samenwerking tussen burgers vol in de belangstelling stond. Als voorbeeld noemde Huting de bouw in de Verenigde Staten van de zogenaamde earthships, woningen gemaakt uit onder meer afgedankte autobanden en gebouwd door groepen die zo hele steden wilden bouwen, zelfvoorzienend bovendien.

In het Nederlandstalige gebieden noemde Huting de Belgische architect Lucien Kroll als pionier op het gebied van burgers die zelf hun woning ontwerpen en bouwen. Kroll maakte in het begin van de jaren zeventig naam als architect van participatie-processen. Dat begon met een gebouw dat in 1971 verrees.

De stad als fabriek

Huting dook eerst nog wat dieper in de geschiedenis. Hij wees op de ontwikkeling die de stedenbouw en architectuur ook in Nederland heeft doorgemaakt, een ontwikkeling die begon in de Verenigde Staten, waar autobouwer Henry Ford de eerste fabriek met een lopende band ontwikkelde, waar uniforme producten zo snel en efficiënt mogelijk konden worden gefabriceerd. Volgens Huting is datzelfde ook met de stedenbouw en architectuur gebeurd. ,,Hoe maak je van een stad een fabriek waar je zo snel mogelijk van A naar B kunt? Door alles rationeel te maken. Variatie daarbij is ingewikkeld, lastig’’.

In de architectuur gebeurde dat door de plek die het vak kreeg in de ontwikkeling van gebouwen. ,,De architect bepaalt de vorm van een gebouw, de burger die in en om de gebouwen leeft, speelt een ondergeschikte rol en dat is eigenlijk heel raar. Architectenbureaus zijn zeven jaar met een ontwikkeling bezig. Als het gebouw klaar is, worden er architectuurfoto’s gemaakt. Maar wel nog voor de bewoners het gaan inrichten, terwijl het toch voor hen bestemd is.’’

Radicaal anders

Volgens de Belgische architect Kroll moest dat heel anders. Bij zijn gebouw uit 1971 ging hij omgekeerd te werk, vertelde Huting. ,,Hij zei dat het radicaal anders moest, ging niet tekenen, maakte geen plan, maar hield workshops met toekomstige bewoners over hun woonwensen. Een basketballer uit Amerika wilde een kamer van zeven meter hoog, economiestudenten wilden goedkope, kleine kamers en alle computergebruikers zo min mogelijk ramen. Er kwam een gebouw uit dat heel lelijk was, maar waarin iedere bewoner wel gelukkig was.’’

Huting wees ook op architect Carl Weber, die zich in 1997 uitsprak tegen wat hij de staatsdictatuur in de planologie en architectuur noemde. De rijtjeswoningen, met overal dezelfde indeling, de Vinex-wijken, die overal in Nederland op elkaar lijken, de welstandscommissies die alle ontwerpen door een zeef halen om ze aan het gemiddelde te laten voldoen. ,,Weg daarmee. Alleen kavels uitgeven en dan zelf je eigen huis uitkiezen, net zoals je bij IKEA je eigen meubels uitkiest’’, schilderde Huting de nieuwe, gewenste koers.

Vriendengroep

De documentaire over Wooncoöperatie De Warren laat zien hoe de oorsprong van het houten woongebouw op het Amsterdamse Centrumeiland begint in een vriendengroep die zich nog helemaal niet bezig houdt met een toekomstige woongemeenschap. Leden van de groep vertellen met zelfgemaakte beelden en in interviews hoe ze aanvankelijk een hele grote groep vrienden en bekenden vormden, die vooral culturele evenementen organiseerde.

Tot één van de vrienden een huis met verwilderd terrein op een heuvel in Portugal erft, leden van de groep er op werkvakantie een ecologische boerderij van maken, en die zelfs herbouwen nadat het huis en erf ten prooi vallen aan een enorme bosbrand. De onderlinge band die vreugde en verdriet tussen de groepsleden smeden, wakkert de wens aan om ook in Nederland met elkaar te wonen en leven.

Eerste stap daarin was de tijdelijke huur van een deel van een flat aan het Surinameplein in Amsterdam, die later gesloopt zou worden. Een plek waar ook de eerste gedachten over woongebouw De Warren ontstonden. Wat volgt is een indringend portret van een enthousiaste, ambitieuze, soms wat naïeve, zachtaardige groep jongeren, die met vallen en opstaan een bewonderingswaardig project van de grond tilt.

Winnend plan

Een groep die met succes een Duitse bank weten over te halen om geld in haar project te steken,  die bij de gemeente een winnend plan weet in te leveren dat de uitgifte van een kavel voor collectieve bouw oplevert, een architect vindt die zijn hart heeft verpand aan het gezamenlijke bouwproces dat uiteindelijk een fraai, grotendeels biobased gebouw oplevert, waarin 30 procent van de ruimte voor collectief gebruik is. Van de 36 woningen vallen er zestien in de sociale huur, de overige in de middenhuur.

Wooncoöperatie De Warren zegt met haar project graag anderen te willen inspireren om ook tot (groepsgewijze) zelfbouw over te gaan. De documentaire ‘Samenwonen, het verhaal van De Warren’ is ook te zien op de website van De Warren:   www.dewarren.co.