Deventer loopt uit voor kijkje in De Gasfabriek

Het was een plek die je vanwege de giftige dampen beter kon mijden en nu een trekpleister voor honderden Deventenaren. De Gasfabriek is (zo goed als) klaar. En het loopt storm bij De Oplevering, georganiseerd door Architectuurcentrum Rondeel met medewerking van SIED, Stichting Oud-Deventer en het Ondernemershuis.

“Fantastisch om te zien dat er zo veel geïnteresseerden zijn”, verwelkomt programmaraadslid Frank van Unen van Architectuurcentrum Rondeel de honderden bezoekers. Zelfs de balustrade is gevuld. “We wilden eigenlijk in groepjes een rondleiding doen, maar gezien het grote aantal mensen kunt u beter zelf rondlopen. De rondleiders staan straks klaar in de gebouwen om uitleg te geven.”

Innovatie

Wie rondloopt waant zich in een parallel universum waar geschiedenis en toekomst vermengd zijn. De neorenaissance die stadsbouwmeester C. Holger in 1910 gebruikte is tussen de steigers door nog steeds goed zichtbaar. Het veelvuldige baksteengebruik en de plaquettes boven de entrees eveneens. Tegelijkertijd ademt de aanbouw aan het voormalige metergebouw de 21^e eeuw. Glas, transparantie en (ook niet onbelangrijk) een behaaglijke temperatuur. “Het is hier warmer dan bij mij thuis”, grapt één van de bezoekers.

Business Innovation Center

Het metergebouw, direct aan de Zutphenseweg, is het toekomstige thuis van de Belgische bierbrouwer Duvel Moortgat. Zij vestigen hier hun ‘Beer Experience Centre’, terwijl het pand tegelijkertijd fungeert als hun kantoor. Duvel geeft het startsein voor een bruisende Gasfabriek. Het is de bedoeling dat het terrein de komende jaren transformeert tot een campus vol bedrijvigheid. Het voormalige apparatengebouw (het middelste gebouw) wordt de nieuwe thuisbasis van het Business Innovation Center Gasfabriek. Een plek waar studenten, start-ups, gevestigde ondernemers, zzp’ers, mkb’ers en maatschappelijke instellingen als Ondernemershuis Deventer en MKB Deventer met elkaar in aanraking komen en samen tot geniale (cleantech-)innovaties komen die maatschappelijk en zakelijk impact hebben.

De geschiedenis

Een plek van innovatie is ‘Het Molenblok’ altijd geweest. Al had dat weinig te maken met Digital Disruption, Big Data en The Internet of Things, maar meer met zwetende mannen en kolenschoppen. De mensheid ontdekte halverwege de 18^e eeuw dat het verbranden van olie of steenkool bruikbare lucht opleverde: gas. De gasproductie nam in de eeuw daarna een vlucht. Het bleek uitstekende brandstof voor motoren en verlichting. Dit leidde in Deventer uiteindelijk tot de oprichting van de gasfabriek in de Raambuurt, die in 1910 plaatsmaakte voor de Gasfabriek op ‘Het Molenblok’. Deze was tot de jaren zestig in gebruik.

Wijnand Bloemink van Bureau Bouwwerk neemt de aanwezigen in vogelvlucht mee door de geschiedenis van de plek. “Kijk, in dit achterste ‘ketelhuis’ werd het gas van de kolen gescheiden (die via de IJssel werden geleverd) en gezuiverd. Eerst nat, dan droog. Dan werd het vervoerd naar het apparatengebouw, vervolgens naar het metergebouw en van daaruit naar de stad’’, vertelt hij terwijl hij de foto’s laat zien. “Wel een tactisch besluit om die verschrikkelijk stinkende zuiverfabriek pal naast een woonwijk te zetten”, grapt Bloemink.

Architectonisch gezien zijn de gebouwen markant. Bloemink: “Je ziet niet welke functie welk gebouw heeft. Allen zijn in dezelfde moderne stijl gebouwd. Het is wel typische ‘gasfabriekarchitectuur’ met klimmend fries en stalen, hoge plafonds en stalen kozijnen. Dezelfde stijl vind je bij binnen- en buitenlandse gasfabrieken.’’

Strategisch herstel

Werken in de fabriek moet vreselijk zijn geweest. Het werk was zwaar en de ruimtes waren donker, bloedheet en werden constant geventileerd om zuurstofgebrek te voorkomen.

Van die hel zie je weinig terug als je door de gebouwen loopt. Al blijft de industriële uitstraling behouden. “We wilden de oude ruimtelijkheid van het gebouw behouden’’, zegt Marc Harmsen van Architecten_Lab, dat het ontwerp maakte, in het voormalig Ketelhuis. “Vandaar dat de hoge plafonds zijn behouden. Evenals het oude houtwerk.’’ Gabriël Bosch van eigenaar 1618 Vastgoed, zegt hierover: “Historische sporen zullen binnen en buiten zoveel mogelijk zichtbaar blijven, ook als ze niet ‘mooi’ zijn, bijvoorbeeld de verlaging van de ramen en de dichtgezette vensters. Ook de tegelwanden in het apparatengebouw blijven zichtbaar.”

Tegelijkertijd is het gebouw wel naar deze tijd gehaald. Instabiele vloeren zijn verwijderd, het is voorzien van vloerverwarming en de komende weken wordt het pand volledig geïsoleerd. Grappig genoeg worden alle gebouwen voor 70 tot 80 procent duurzaam verwarmd. Een gasloze gasfabriek ligt dus in het verschiet. Harmsen: “Zo maken we ze capabel voor iedere invulling.’’

Harmsen vertelt de aanwezigen dat Vastgoed 1618 en het Architecten-Lab hebben gekozen voor herstel met historisch besef. Zo werkte de ontwerper met een verbindend thema: cortenstaal. De nieuwe aanbouw aan het Metergebouw is bijvoorbeeld volledig gemaakt van de staalsoort die nu nog roodbruin is, maar steeds donkerder zal verweren. “De staalplaten en de schuine lijnen verwijzen naar de oude stalen gashouders. Het industriële effect dat wordt gecreëerd naar de noeste arbeid die hier werd geleverd.’’ Ook voor de architecten, bouwbedrijven en eigenaren werd flinke arbeid geleverd. Maar frustraties? Die kende Harmsen niet. “Het was een feestproject. Iedereen had zijn neus dezelfde kant op staan. Geweldig om bij betrokken te zijn.’’

Bruisend

De bezoekers schuifelen nog enkele tijd door de gerestaureerde panden. Het is voor uw verslaggever nog moeilijk om door de steigers en de rondslingerende bouw- en verfmaterialen heen te kijken, maar dat het kan bruisen bij De Gasfabriek wordt deze dag wel duidelijk. En dat één van de meest giftige plekken van de stad transformeert tot het hart van cleantech-ontwikkeling in de regio kan je alleen maar toejuichen.  

Mede mogelijk gemaakt door:

Frank van Unen