Braziliaanse architect Lelé overleden

Afgelopen woensdag is de Braziliaanse architect João Filgueiras Lima, beter bekend als Lelé, overleden. Hij was al geruime tijd ziek.

Lelé was minder bekend dan zijn landgenoten Oscar Niemeyer en Lucio Costa, maar wordt gezien als een unieke figuur binnen de Braziliaanse architectuur.

Lelé was een cruciale schakel in onder andere het realiseren van de nieuwe hoofdstad Brasília. Verder werd hij bekend met zijn industriële en gestandaardiseerde publieke gebouwen, met name zijn ziekenhuizen, scholen en loopbruggen. Lelé werd 82 jaar.

Lelé begon zijn carrière eind jaren ’50 bij zijn leermeesters Oscar Niemeyer en Lucio Costa. Hij werd ingenieur voor de realisatie van de nieuwe hoofdstad Brasília. De miljoenenstad moest in korte tijd en met schaarse middelen worden gerealiseerd. Vanwege deze haast onmogelijke opgave, besloot Lelé het bouwproces grotendeels te laten prefabriceren in fabrieken die hij zelf ontwierp Op deze wijze kon hij aan de grote vraag naar kwalitatief goede gebouwen voldoen.

Vindingrijkheid

Zijn drang naar functionaliteit en perfectioneren van constructie werd gecombineerd met zijn drang om maatschappelijke problemen aan te pakken. Dit leverde een enorme vindingrijkheid in het gebruik van materialen en constructies op. Deze kennis zette hij na zijn periode in Brasilia in bij het ontwerpen van kleine scholen voor dorpen in het binnenland van Brazilië. Bewoners konden de gebouwtjes eenvoudig zelf in elkaar zetten. Ook bouwde Lelé in de favela’s van Rio de Janeiro kleine bruggen en trappen waarmee de toegang tot de wijken verbeterd werd en die tegelijkertijd als riolering fungeerden. Dit leidde uiteindelijk tot een grootschalig infrastructureel project in Salvador Bahia, waar Lelé een groot aantal voetgangersbruggen ontwierp die buurten aan weerszijden van brede autowegen met elkaar wisten te verbinden.

Na een persoonlijk drama – Lelé’s vrouw raakte gewond in een auto-ongeluk – besloot Lelé zich toe te gaan leggen op het verbeteren van de kwaliteit van ziekenhuizen. Tijdens het verzorgen van zijn gewonde vrouw zag hij de ‘afschuwelijke toestand’ waarin de Braziliaanse ziekenhuizen zich bevonden. Hij begon zijn grootste uitdaging: het ontwerpen van een nieuw type ziekenhuis, met veel licht en lucht. Lelé beperkte zich hierbij niet tot de gebouwen, maar ontwikkelde in overleg met doktoren en verpleging geheel nieuwe, integrale zorgconcepten. Het gebouw, maar ook het door Lelé ontworpen meubilair, draagt bij aan het zorgproces.

Tentoonstelling

Buiten Brazilië was Lelé minder bekend. Een monografische tentoonstelling in het Nederlands Architectuur Instituut in 2012 bracht daar een kleine verandering in. In Brazilië zelf werd er uitgebreid stil gestaan bij het overlijden van de architect. President Dilma Rouseff roemde hem om zijn “zeldzame creativiteit en onovertroffen capaciteit van sociaal bouwen”.