Van noodopvang naar welkom thuis
Het is een tijd waarin grote aantallen bewoners uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika vluchten voor oorlogsgeweld en veiligheid zoeken in Europa en in Nederland. Hun huisvesting is een groeiende opgave voor veel gemeenten. Ook Deventer moet antwoord geven op die huisvestingsvraag. Op 11 februari werd in Architectuurcentrum Rondeel gesproken over huisvesting voor asielzoekers. Drie sprekers deelden hun ervaringen, kennis en ideeën met het publiek.
Programmaraadslid Marc Polman heette de ruim zeventig bezoekers welkom en introduceerde de drie sprekers ex-vluchteling Samir Maglajlic, architect Martine Drijftholt van architectenbureau De Zwarte Hond en Haiko Meijer van architectenbureau Onix NL.
De harde realiteit
Tijdens de oorlog in voormalig Joegoslavië is Samir Maglajlic als vluchteling naar Nederland gekomen. Recent heeft hij een boek uitgebracht waarin hij zijn levensverhaal vertelt. Samir Maglajlic deelt zijn persoonlijke ervaringen als vluchteling in Nederland met het publiek. Hij beschreef de situatie voordat de oorlog uitbrak: een land waaruit niemand weg wilde en waar je met buren, van welke religie dan ook, goed kon samenleven. Met de oorlog veranderde dat drastisch: geen vrijheid, geen voorzieningen veel materiële en immateriële schade en vooral angst. Dat betekende niets anders dan WEGWEZEN! Samir maakt een subtiele maar wel essentiële toevoeging aan zijn verhaal. “Er is altijd oorlog én vrede, net zoals er altijd rijkdom én armoede is. Daarin wordt misbruik gemaakt door een onterechte uitwisseling van vluchtelingen en gelukzoekers. En als de media daar alsmaar aandacht aan besteden, dan ga je als vanzelf geloven dat alle vluchtelingen gelukzoekers zijn.” De ervaring van Samir is dat de geboden huisvesting van buitenaf gezien vaak erg mooi is, maar binnen is het net een gevangenis waar je met wel vijftig verschillende nationaliteiten samengepropt zit, zonder privacy. Als gevluchte Bosniër ondervond hij hoe schrijnend ook ‘geluk bij een ongeluk’ kan zijn met de val van Srebrenica, waardoor hij in 1995 plotseling de A-status kreeg en mocht integreren. Daar heeft hij heel veel hulp bij gehad. Samir realiseert zich dat hij binnenshuis zijn culturele normen en waarden kan hanteren, maar zich buitenshuis heeft aan te passen aan de Nederlandse samenleving. Samir heeft de taak op zich genomen om zijn succesverhaal uit te dragen als een verzoenend verhaal.
De gerealiseerde huisvesting
Over huisvesting van asielzoekers op grote schaal wist architect Martine Drijftholt van het Groningse architectenbureau De Zwarte Hond veel te vertellen. Haar ontwerp voor een nieuw AZC Ter Apel vervangt de huidige huisvesting. Met haar ontwerp, dat een grote maatschappelijke betrokkenheid toont maar ook getuigt van een pragmatische benadering, won zij de door COA uitgeschreven prijsvraag. De locatie in Ter Apel met de daar gevestigde IND is het centrale aanmeldpunt voor asielzoekers in Nederland. Het is een permanente vestiging waar asielzoekers instromen. Vanuit Ter Apel gaan de asielzoekers naar andere plekken in Nederland. Voor deze locatie is een langlopend contract (25 jaar) met de gemeente.
Het nieuwe plan is duurzaam (A++++), heeft een oppervlak van ruim 3.500 m2 en omvat 258 woningen die ruimte bieden aan 2.000 asielzoekers. Ook kantoren, een gezondheidscentrum, recreatiegebouwen en een school met gymzaal behoren tot het plan. De nieuwbouw komt een eind buiten het dorp naast de bestaande locatie waar ook een gevangenis en de huisvesting van de IND is. Omdat de locatie geen binding heeft met de omgeving is gekozen om het ontwerp naar ‘binnen’ te richten. In het ontwerp staan leefbaarheid, veiligheid en beheersbaarheid voorop. De omheining met hekwerken is bedoeld voor de veiligheid van buitenaf en niet voor de vrijheidsbelemmering van de bewoners. De bewoners leven in groepen van acht per woning, waarvoor ontheffing van de bouwbesluiteisen is gekregen. De zorg voor privacy is lastig maar erg belangrijk en daar is dan ook bij de organisatie van de plattegronden rekening mee gehouden.
De woningen zijn geclusterd in acht buurtjes rondom binnenhoven die open zijn naar het middengebied. Een zorgvuldige, stedenbouwkundige maatvoering is essentieel. De aanvankelijke clustermaat van 50 x 80 meter is voor het bieden van intimiteit en cohesie voor de bewoners uiteindelijk teruggebracht naar 30 x 80 meter. Tegelijkertijd is er voldoende zicht op wat er in de buitenruimte gebeurt. In de extra vrijgemaakte ruimte tussen de buurten is er het door Martine genoemde ‘niks’. De hier geboden ontspanning, waar de bewoners kunnen wandelen, sporten en spelen, is van grote waarde.
Er is veel aandacht besteed aan een vanzelfsprekende oriëntatie op het terrein. Elke buurt heeft een eigen atmosfeer door gebruik van kleur, patroon, metselwerk en plasticiteit in de architectuur. De naar binnen gebrachte entreegevels hebben allemaal een veranda en een relatief hoge afstap naar het binnenterrein. Dat biedt bewoners een te confisqueren eigen buitenruimte met een aantrekkelijke zitplek.
Het getuigt van architectonisch vakmanschap dat het Martine, ondanks de opdracht om het functioneel en sober te houden, toch gelukt is om een ontwerp te maken waar de vluchtelingen zich op hun gemak kunnen voelen. Een ‘snoepje’ is dan ook als er voor de centaal gelegen wasmachineruimte plek is om ‘te hangen’. Martine: ”Heerlijk om nu eens niet een potentiële hangplek te vermijden maar om er juist een te creëren.”
Een ontwerp met ruime potentie
De Cubestee is een ontwerp van Haiko Meijer van het Groningse architectenbureau Onix NL. Deze houten kubus met afmetingen van 6x6x6 meter is in de afgelopen jaren door de architect ontwikkeld en uitgewerkt waardoor het gebouw multifunctioneel inzetbaar is. Leuk bedacht: de kubus is afgeleid van de Groningse herenboerderij maar dan ontdaan van alle ‘aangekapte’ ruimten… Het aantrekkelijke is de in principe ongelimiteerde uitbreidbaarheid, koppelbaarheid en toepasbaarheid in willekeurig welke context. De woonkubus kan in serie geproduceerd worden, maar kan ook met een gebruiksaanwijzing als zelfbouwpakket gemaakt worden. De kosten bedragen rond de zeventig duizend euro.
Voordat Haiko aan zijn toelichting op de Cubestee begon en de vele toepassingsmogelijkheden ervan toelichtte (zoals ook huisvesting voor vluchtelingen), benadrukte hij dat de vluchtelingenhuisvestingsvraag een vraag naar woningbouw is. De locatie waar je bouwt draagt bij aan de kansen op integratie. Dat geldt volgens Haiko ook voor de differentiatie in aantallen. Het veel gemaakte onderscheid tussen permanente en semi-permanente huisvesting vindt Haiko overdreven; de meeste mensen verhuizen immers vaker dan de levensduur van semi-permanente huisvesting. De mogelijkheden van zelfbouw en/of zelf uitbreiden van de Cubestee biedt ruimte voor het creëren van een eigen identiteit, eigen betrokkenheid en eigen veiligheid. Volgens Haiko is snelheid van bouwen heel goed mogelijk: “Dat konden we immers tijdens de wederopbouw ook!”.
Deventer moet weer absorberen
Tot slot krijgt wethouder Jan-Jaap Kolkman het woord. ”Deventer neemt de opvang van vluchtelingen serieus. De gemeente heeft vluchtelingen eeuwenlang opgenomen, geïntegreerd en geabsorbeerd. Die kwaliteit is overigens de laatste twintig jaar niet goed ingezet. Tien procent van onze bevolking is van Turkse afkomst, maar ik zie in deze zaal die 10 procent niet terug! We wonen nu veel meer naast elkaar! De huidige opgave is niet alleen een huisvestingsprobleem, maar ook een manier vinden voor participatie, desnoods met vrijwilligerswerk als middel. We hebben elkaar, gezien de demografische toekomst, straks gewoon hard nodig.”
In onze gemeente is de opvang in Schalkhaar van 550 naar 650 asielzoekers gegaan. De noodopvang van 250 vluchtelingen in de Auping-vestiging en van 50 jonge vluchtelingen in de school ’t Vlier is goed gegaan. Kolkman waarschuwt echter wel dat we niet alle opvang in alleen maar de zwakke buurten moeten organiseren. Kolkman ziet ook af van grootschalige opvanglocaties in de gemeente. “We zoeken naar goede oplossingen!”
door Tom de Vries
De bijeenkomst was onderdeel van het programma OnderDak, over heden, verleden en toekomst van de sociale woningbouw in Deventer.
{ppgallery}2016-0211-noodopvang{/ppgallery}