Een documentaire over architect John Lautner
Infinite Space
Verslag van een documentaire over architect John Lautner
“Huizen waar je geen hypotheek voor krijgt”
Zijn huizen duiken op in films, videoclips, games en reclames. Zoals het Elrod-huis in Diamonds are Forever, met Sean Connery als James Bond, het Sheats-Goldstein-huis in The Big Lebowski, Bandits, Full Throttle, de tweede film van Charlie’s Angels, in Possessions en Unreleased, het Jacobson-huis in Twilights, het Rainbow-huis in Lethal Weapon 2. Woonhuizen, toegesneden op de plek en de opdrachtgever, met een unieke vorm, waardoor geen bank een hypotheek wilde verstrekken. Huizen voor rijke Amerikanen, die cash konden afrekenen.
Volgens Martijn Huting, architect, beeldend kunstenaar en docent architectuur en cityplanning bij Hogeschool Saxion, is John Lautner de belangrijkste architect van de afdeling “Meest Onbekend Gebleven Architecten”. De Amerikaan (16 juli 1911, Marquette, Michigan – 24 oktober 1994, Los Angeles, Californië) was donderdag 25 april onderwerp van de tweede Rondeel Cinema van het jaar. De documentaire Infinite space, The architecture of John Lautner in Mimik trok zestig bezoekers. Huting voorzag de documentaire van een inleiding.
Oneindige vormen
Met hun soms ronde, soms golvende, oneindig (infinite) lijkende vormen wijken de woonhuizen van Lautner af van de strakke, rechthoekige ontwerpen van het Europese modernisme en de Internationale Stijl, het Amerikaanse equivalent van de Europese architectuurstroming die gangbaar was in de tijd van Lautner.
,,Johannes Itten, Mies van der Rohe en Le Corbusier, daar gaat het over in de colleges. De canon van het modernisme, een Europese uitvinding. Deze drie schreven het verhaal van het modernisme, in een tijd dat Europa zich oprichtte na de Tweede Wereldoorlog, een tijd van woningnood en de noodzaak van machine-matig bouwen. Less is more, zei Mies van der Rohe’’, zo schetste Huting de tijd van Lautner.
More is more
Lautner stond echter recht tegenover de uitgangspunten van het modernisme, ook in zijn thuisland. ,,Hoe meer dingen, hoe beter, vond hij. In Amerika hoefden ze de wereld niet weer op te bouwen. Maar ze hadden er ook Philip Johnson, die het modernisme naar Amerika haalde en in zijn boek The International Style schreef hoe moderne architectuur moest zijn. Het ging allemaal om het voorkomen van decoratie, om de meest terughoudende architectuur die er was.’’.
Lautner werd buiten die geschiedenis gehouden, eruit geschreven, zegt Huting. ,,Lautner, dat was die gekke man. Hij woonde in Los Angeles, de stad van de film. De mensen van de film hielden geen rekening met de conventies van de architectuur.’’
Omgekeerd hield Lautner weinig rekening met de conventies van zijn Californische opdrachtgevers. ,,Dit is niet het huis dat je verondersteld wordt voor mij te ontwerpen’’, zei een van hen na het zien van de eerste schets van die woning. Lautner pareerde de opmerking eigenzinnig. ,,Nee, dit is het huis waarin je verondersteld wordt te gaan wonen’’.
Volgelingen in Taliesin West
Lautner leerde het vak van zijn beroemde landgenoot, architect Frank Lloyd Wright. Niet tijdens colleges, maar in de woonwerkgemeenschap Taliesin West in Scottsdale, Arizona, die Wright had gesticht. Daar gaf hij les aan een stuk of dertig volgelingen, liefhebbers van het werk van Wright, leerlingen die werkten aan de ontwerpen waarvan Wright de ruwe schets had gemaakt.
,,Hij vertelde hen alles wat hij wist, midden in de woestijn. Maar ze kookten er ook, deden de was. Wright nam geen mensen aan die architectuur hadden gestudeerd. Die waren al verpest, vond hij. Ze zaten er zes jaar. Mochten alleen zachte potloden gebruiken, dan konden ze hun werk na kritiek gemakkelijk weggummen. Niemand is komen bovendrijven van die groep, behalve Lautner. Hij had respect voor Wright, maar anderen zoals Mies van der Rohe noemde hij bouwers van glazen dozen. Op Taliesin West is hij architect geworden’’, concludeert Huting.
Alleen een ruwe schets
Lautner nam maar een deel van de werkwijze van Wright over. Net als zijn meester maakte hij een ruwe schets, waarna hij anderen het ontwerp liet uitwerken. Daarnaast ging hij net als Wright bij zijn ontwerpen uit van de omgeving of het landschap, waarbij zijn huizen op het laatst min of meer opgingen in het vaak heuvelachtige terrein en samen een geheel vormden. ,,Aan het eind van zijn carrière waren zijn gebouwen gewoon landschap.’’
De vorm van de woningen die Lautner ontwierp, vloeide steeds meer voort uit het materiaal dat hij wilde gebruiken. ,,Hij bedacht niet een vorm om dan op zoek te gaan naar het materiaal waarmee die vorm mogelijk was, maar volgde de omgekeerde weg. Als hij hout wilde gebruiken, keek hij naar wat hout kan’’.
Verder ging Lauter uit van de binnenkant van de woningen, de ruimtes die er moesten komen, het uitzicht dat de opdrachtgevers wilden. Dat vervolgens niet gehinderd mocht worden door een hekje om bijvoorbeeld een terras. In plaats daarvan ontwierp hij een zwembad of smalle vijver langs de rand van het terras, waardoor eigenaar en bezoekers evenmin een misstap konden maken.
Centrale idee
Meest belangrijk voor Lautner is volgens Huting het centrale idee dat alle aspecten met elkaar verbindt. ,,Het materiaal, de plek, de vorm, de klant. Als hij dat centrale idee had, vond hij het niet nodig het ontwerp verder uit te tekenen. Dat kon iemand anders ook wel doen’’. Waarna de bezoekers in Mimik de ene na de andere prachtvilla zagen verschijnen, die ondanks hun omvang toch vaak sfeervol waren.
Frank ten Zijthof, samen met Mimik organisator van Rondeel Cinema, attendeerde de bezoekers nog op de jaarlijkse excursie van het Deventer architectuurcentrum naar het AFFR, het Architectuur Film Festival Rotterdam. Het Rondeel combineert een bezoek aan het filmfestival telkens met een rondgang langs bijzondere plekken op architectonisch of stedenbouwkundig gebied in Rotterdam. De excursie is in de eerste helft van oktober. Meer informatie is te vinden op de website van het Rondeel, www.rondeeldeventer.nl.
