Deventer houdt het in ieder geval tot 2050 droog
Eind dit jaar is het project Ruimte voor de Rivier rond Deventer afgerond. “Is ruim, ruim genoeg”, was de vraag van Dijkgraaf Herman Dijk bij de opening van de expositie RivierStadLandschap in Architectuurcentrum Rondeel. Dat zal afhangen van de effecten van de mogelijk nog komende klimaatveranderingen. Vooralsnog zal Deventer met de thans genomen maatregelen bestand zijn tegen een toevoer van 16.000 m3 Rijnwater per seconde. In ieder geval tot 2050, zo is de verwachting.
Met een ferme zwiep en onder luid gejoel van de aanwezigen, slingerde burgemeester Andries Heidema de met water gevulde ballon tegen de muur, waar op dat moment een historisch beeld van een op de rivier varende Kamperkogge was geprojecteerd. De ballon spatte uiteen en met deze symbolische doop, opende Heidema de tentoonstelling RivierStadLandschap. De bijeenkomst op 21 mei was tevens de aftrap van een door Architectuurcentrum Rondeel georganiseerd, langlopend programma rond de betekenis van de IJssel voor Deventer en ommelanden.
Voorafgaand aan de hilarische openingshandeling sprak Herman Dijk, dijkgraaf van het waterschap Groot Salland (op 1 januari 2016 volgt een fusie met waterschap Reest en Wieden), over de geschiedenis van het waterbeheer in Nederland en de aanleiding voor én de stand van zaken van het project Ruimte voor de Rivier. Burgemeester Heidema sprak over de ruimtelijke en maatschappelijke effecten van het project voor de gemeente Deventer en over de toekomstverwachtingen. Heidema weet waarover hij spreekt, want naast burgemeester is hij ook landbouwkundig ingenieur, was hij lid van de Commissie Veerman die adviseerde over te nemen waterkerende maatregelen en was hij in 1995 burgemeester in de gemeente Neder-Betuwe toen daar bij extreem hoog water grootschalige evacuatie van de Betuwse bevolking werd afgekondigd.
IS RUIM, RUIM GENOEG?
“Deventer is de mooiste stad van Oost-Nederland en de IJssel is de mooiste rivier van het land.” Met deze waarheid als een koe wist dijkgraaf Herman Dijk zijn publiek meteen in te pakken. De dijkgraaf vertelde in vogelvlucht over de historie en het nut van de waterschappen (sinds 1308 de oudste democratievorm in Nederland, onder het bewind van de invloedrijke bisschop van Utrecht, en: géén waterbeheer betekent dat 66% (!) van Nederland regelmatig onder water staat). Tot aan de dramatische hoogwaterstand in 1995, werden in ons land na elke calamiteit de dijken telkens weer verhoogd; een strategie die met de snel toenemende effecten van de klimaatveranderingen niet meer houdbaar is. Een andere methodiek was nodig: niet meer alleen verticaal beveiligen door alsmaar dijken op te hogen en zo het wassende water nog meer op te stuwen, maar nu ook horizontaal gaan beveiligen door de rivieren meer ruimte in de breedte te geven. Het programma ‘Ruimte voor de Rivier’ werd opgetuigd en vormt nu, met een aaneenschakeling van waterverlagende ingrepen, een kralensnoer van projecten langs onze rivieren (m.u.v. de Maas waar een andere problematiek geldt).
Een belangrijke opmerking is dat iedere genomen maatregel een verlaging van waterstand stroomopwaarts oplevert en niet ter plekke. Zo hebben de maatregelen bij Deventer effect in Zutphen en de maatregelen richting Zwolle hebben effect in Deventer.
De oorzaak van de toenemende waterstijging in onze rivieren is te vinden in de klimaatveranderingen, waaronder een wijziging in de straalstroom, waardoor lage en hoge drukgebieden langer op hun plaats blijven liggen. Dit leidt tot meer extreme neerslag, meer extreme droogte, een hogere afvoer vanaf de rivieren en zwaardere stormen. Als reactie op deze ontwikkelingen is de Commissie Veerman (Deltacommissie) ingesteld die aanbevelingen deed voor de bescherming van Nederland tegen de gevolgen van de klimaatveranderingen. De belangrijkste aanbevelingen voor het rivierengebied kunnen worden samengevat in: het verhogen van het veiligheidsniveau van de rivierdijken met een factor 10, het snel uitvoeren van het programma ‘Ruimte voor de Rivier’ en het maximale IJsselmeerpeil 1,5 meter verhogen. Dit laatste punt is niet uitgevoerd vanwege de te ingrijpende gevolgen en is vervangen door de inzet van grote pompen in de afsluitdijk.
De vraag of we nu veilig genoeg zijn beantwoordt Dijk door de huidige kans op een overstroming van Deventer (8%) te vergelijken met meer ‘dagelijkse’ kansen, zoals de kans op het winnen van een hoofdprijs (0,015%), de kans op een dodelijk auto-ongeluk (0,04) en de kans op brand in je woonhuis (5,2%). De kans op een overstroming is aanzienlijk minder als de aanbevelingen van Veerman zijn doorgevoerd (0,8%). Niettemin worden er aanvullende maatregelen genomen om de schade bij een overstroming te beperken. Zo worden er compartimenteringen in het achterland aangebracht om toch doorgebroken water te reguleren, kwetsbare apparatuur zal in de toekomst niet meer op laag gelegen locaties geplaatst worden (en niet in kelders, zoals in het nieuwe Deventer ziekenhuis!) en zal de hulpverlening bij calamiteiten goed georganiseerd zijn. Dijk is blij met de aanwezigheid van de Lage Welle in Deventer: “De overstroming daarvan is een mooie aanwijzing voor de sence of urgency”. De vraag waarmee Dijk zijn inleiding afsluit luidt: “Is ruim wel ruim genoeg?”. Die vraag is niet met zekerheid te beantwoorden omdat de vele onzekere en ook onbekende factoren en optredende omstandigheden geen uitsluitsel kunnen geven op 100% zekerheid.
(Foto: https://beeldbank.rws.nl, Rijkswaterstaat / Harry van Reeken)
NIEUWE MAATREGELEN NODIG NA 2050
Burgemeester Andries Heidema geeft wel meer uitsluitsel over de vraag of ruim wel ruim genoeg is, maar eerst vertelt hij over de effecten van het programma Ruimte voor de Rivier voor Deventer. De rivier, die mede Deventer gevormd heeft, is van groot belang. Voor het landschap, de recreatie, de watersport, de natuurwaarden en voor de binnenvaart. Juist vanwege de omvang van de effecten zijn bij het ontwerpproces niet alleen deskundigen betrokken geweest maar is ook de bevolking gevraagd mee te denken. Samen met het Q-team is het plan stap voor stap ontwikkeld, met als gevolg dat het definitieve plan nu een groot draagvlak kent. En ofschoon er veel is gegraven in de uiterwaarden, zowel aan de zuid- als aan de noordzijde van de stad, blijft er nabij het centrum sprake van een flessenhals. Die ruimte is evenwel voldoende berekend om de toevoer van 16.000 m3 water per seconde aan te kunnen. Dat is de maximale hoeveelheid die volgens de berekeningen tot 2050 via de Rijn ons land kan binnenkomen.
Wat de verwachting daarna is zal afhangen van de mogelijke verdere ontwikkelingen als gevolg van verdergaande klimaatveranderingen met bijbehorende toenemende extremiteiten en van de maatregelen die in het Duitse stroomgebied genomen gaan worden (er is Internationaal Rijnoverleg). Mocht de toevoer van water nog meer toenemen – tot bijvoorbeeld 18.000 m3/sec. – dan zijn nieuwe maatregelen nodig. Zo is er een mogelijkheid om een extra watergeul achter de Worp te graven om zo de Deventer flessenhals te ontlasten. Een hoge dijk aanleggen rond de stad is natuurlijk ook een mogelijkheid maar niet echt wenselijk, aldus Heidema. Tauw, het in Deventer gevestigde advies- en ingenieursbureau, heeft een aantal modellen in kaart gebracht waarmee negatieve effecten kunnen worden ontkracht. Zo kunnen waterpasseerbare verhardingen worden aangelegd en wateroverlopen van verharding naar groengebieden. Maar ook de effecten van grote droogte en hitte zijn beoordeeld, waarbij de aanwezigheid van groen een effectieve, verkoelende werking heeft. De kastanjes op de Brink zorgen bij heet weer toch gauw voor enkele graden lagere temperaturen op het plein.
NOTEER IN UW AGENDA!
Zowel dijkgraaf Dijk als burgemeester Heidema benadrukken dat bij iedere te nemen maatregel opnieuw wordt afgewogen wat de beste optie is, want, zo zeggen zij “we willen wel een mooie rivier!”. Daarmee wordt de bijeenkomst afgesloten en kan Heidema met de ludieke doop van een Kamperkogge – in vroeger tijden een belangrijk transportmiddel op de rivier tussen Deventer en de Oostzee – de expositie openen.
Jaco Remmelink, programmaraadslid bij Rondeel en kartrekker van het project RivierStadLandschap, wijst de aanwezigen op het omvangrijke en gevarieerde programma dat rond dit thema de komende maanden op het programma staat. Met speciale aandacht voor het spectaculaire onderdeel ‘PLACEMAKING’ dat op 19 september op een nader te bepalen plek aan de rivieroever zal plaatsvinden: “Noteer die datum in uw agenda! Ga dan niet op vakantie!”
door Tom de Vries