Lezing La-di-da: Hulp van kunstenaar bij biobased bouwen

Datum: 9 februari 2024

Kunstenaars kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de overstap naar het gebruik van biobased bouwmaterialen. Volgens Laura van Santen van architectenbureau La-di-da uit Den Haag zijn kunstenaars van meerwaarde bij de zoektocht naar biobased bouwmaterialen. ,,Ze denken ook aan andere materialen dan de bekende materialen die er nu zijn’’.

Van Santen zei dat tijdens een lezing die ze vrijdag 8 februari 2024 met kantoorgenoot Diederik de Koning hield in Architectuurcentrum het Rondeel in Deventer. Van Santen en De Koning wonnen in 2022 met een dijkhuis in Strijensas in de provincie Zuid-Holland de Abe Bonnema Prijs voor jonge architecten, in 2017 was hun ontwerp van een woonhuis en schuur in het Gelderse Laren goed voor de Architectuur Prijs Achterhoek, waarbij zij onder meer Museum More in Gorssel van Hans van Heeswijk achter zich hielden.

Met hun bureau (Laura-Diederik-design & architecture, ofwel La-di-da) richten ze zich op betaalbare woningen tot 250.000 euro, die met biobased materiaal worden gebouwd. Zo maakten ze bij het ontwerp van een tiny house in Tuinen van Zandweerd in Deventer gebruik van de isolerende wanden van het Deventer bedrijf Strobox, dat houten cassettes maakt die met stro zijn gevuld. Door af te zien van een bekleding van de wanden besparen ze op de kosten van de woning, maar ook op het gebruik van grondstoffen.

Ecobrutalisme

Zelf duiden ze die bouwstijl aan met de term ecobrutalisme. Het houten plaatmateriaal van de wanden in huis is meteen afwerking, ofwel, what you see, is what you get. Dat geldt in de ogen van Van Santen en De Koning liefst ook voor de installatie in een woning: het liefst laten ze die gewoon in het zicht.

Belangrijk kenmerk van de woningen die La – di – da ontwerpt, is de verhoogde begane grond. ,,We tillen de huizen minimaal 30 centimeter op zodat je ook de begane-grond-vloer van hout kunt maken. De ervaring leer dat het hout dan droog blijft. Bovendien hebben we ons laten vertellen dat er weliswaar weinig onder het huis groeit, maar er wel volop leven in de bodem zit. Dat is ook biodiversiteit. En je kunt lekker op de rand van het huis naar de tuin zitten’’, aldus De Koning.

Uitstapjes

Kenmerk van het architectenbureau is ook het maken van uitstapjes naar andere werkvelden. Beiden zijn als docent verbonden aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunst in Den Haag, Van Santen werkte enige tijd bij het ontwerpbureau Inside Outside van Petra Blaisse in Amsterdam, waar ze in het textiellab meehielp bij de ontwikkeling van gordijnstof voor de LocHal in Tilburg. Maar ze volgde ook een cursus in Finland voor het verwerken van boomstammen.

,,We willen op alle instrumenten spelen en gaan bij elk project buiten het boekje. We willen begrijpen hoe je iets bouwt, zelf leren stuken, bijvoorbeeld. Je kunt geen architect zijn zonder ooit te hebben gemetseld. De witte handschoenen die ontwerpers hebben aangedaan, doen wij weer uit’’, zegt De Koning, die op zijn beurt aan de Technische Universiteit in Delft promotie-onderzoek doet naar de architectuurgeschiedenis van boerderijen van 2000 voor Christus tot heden. Een onderzoek dat meteen een analyse van bouwen met hout oplevert. ,,Bij ons werk laten we ons inspireren door oude houtbouw’’.

Maisafval

Studenten van de Kunstacademie experimenteren bij Van Santen volop met ongebruikelijke materialen die mogelijk geschikt zijn om in de duurzame bouw te gebruiken. Zo hebben studenten van maisafval panelen ontwikkeld die dezelfde structuur hebben als een rijstwafel en die gebruikt gaan worden als akoestisch materiaal. Het bureau experimenteert ook met onder meer afval-keramiek in een atelier in Den Bosch.

,,Het hoeft niet altijd biobased te zijn. Ook hergebruik van materialen is een richting die we opmoeten’’, zegt Van Santen. Daarnaast probeert het architectenbureau op materiaal te besparen, door de gebruikte maatvoering in de ontwerpen af te stemmen op de gebruikelijke afmetingen van bouwmateriaal, waardoor er weinig tot geen restafval vrijkomt.

Volgens De Koning denken veel bouwers bij een eventuele overstap naar biobased bouwmateriaal vaak aan dingen die ze niet meer mogen toepassen. ,,Geen beton, bijvoorbeeld. Maar er zijn zoveel nieuwe materialen en uitdagingen dat ze toch enthousiast worden’’, zo klinkt hij optimistisch.  

Zelf verbouwen

Op de akkers van een oude boerderij in Noord-Holland wil het bureau gaan experimenteren met gewassen die bruikbaar zijn voor de bouw van woningen. Ze verwijzen daarbij naar het initiatief van kledingontwerpster Joline Jolink, die van Rotterdam verhuisd is naar een boerderij in Welsum, dicht bij haar geboorteplaats Teuge. Ook Jolink experimenteert daar met gewassen die materiaal voor haar kleding en bijvoorbeeld schoenen opleren, of kleurstoffen.

De lezing van Van Santen en De Koning was een eerste van vier lezingen over biobased bouwen, georganiseerd door Joppe Kusters, ontwerper bij Joppe Kusters in Deventer, en Wilbert Steenhuis, architect bij 9graden architectuur in Amersfoort. Beiden behoren tot de groep Jong Rondeel, een netwerk van jonge architecten en ontwerpers dat onderdeel is van het architectuurcentrum.

De lezing trok veertig, vooral jonge bezoekers, afkomstig van onder meer de Academie van Bouwkunst in Arnhem, opleidingen op Saxion Hogeschool en het eigen netwerk van de jonge Rondelers. Ook de drie andere lezingen hebben duurzaam, circulair en biobased ontwerpen en bouwen als thema. Op 23 mei komt architectenbureau Werkstatt uit Eindhoven naar het Rondeel voor een lezing.