Nieuws

Maranathakerk: architectonische parel in Molukse schelp

Misschien wel het mooiste werk van de beroemde architect Aldo van Eyck staat verstopt in de Oranjebuurt in Deventer. De Molukse Maranathakerk werd namens Architectuurcentrum Rondeel geopend voor het Deventer publiek tijdens de Open Monumentendagen.

Zoektocht

We lopen over een nauw pad in de Oranjebuurt. Rechts groeit struikgewas weelderig over de stoeptegels. Links staat een huis waarop met grote stoepkrijtletters “RMS leeft” op de zijgevel staat geschreven. Er kan geen twijfel over bestaan: de Republik Maluku Selatan leeft hier, we zijn in de Molukse wijk in Deventer.

Wanneer we om het huis lopen staan we op een binnenplaats. Om ons heen zien we slechts achtertuinen, schuttingen en schuurtjes. Midden op de binnenplaats zien we een opmerkelijk gebouw. De gevel bestaat uit bovenlichtelementen van onbewerkt hout, bovenop grijs geschilderde betonnen muren. Langs de muren zien we spijlen waarlangs witte rozen moeten groeien. De rozen laten het alleenzichtbaar afweten dit jaar. We zien geen toren met een grote klok, geen glas-in-lood, geen bak- of natuursteen. Toch staan we hier wel degelijk voor een kerk. De Maranathakerk om precies te zijn, het religieuze thuis van de Molukse gemeenschap in Deventer.

Geborgen parel

Bezoekers druppelen langzaamaan binnen in de kerk. Ze worden ontvangen door programmaraadslid en Indonesië-kenner Joep Walter van Architectuurcentrum Rondeel, Frans Latupeirissa van de Stichting Samen voor de Maranatha en Maarten de Vletter, stedenbouwkundig ontwerper en oud-student van architect Aldo van Eyck. Het drietal vertelt de bezoekers over de bijzondere kenmerken en geschiedenis van deze verborgen parel. Of, zoals Frans Latupeirissa het liever zegt, ‘geborgen parel’.

Molukse gemeenschap

De Maranathakerk heeft een bijzondere plek in het hart van de Molukse gemeenschap in Deventer. Logisch, want zonder de Molukkers was de kerk er niet geweest. Frans Latupeirissa neemt de aanwezigen kort mee door de geschiedenis van de Molukse gemeenschap in Deventer. “De meeste Molukkers die voor het Koninklijk Nederlands-Indische Leger (KNIL) hadden gewerkt werden na de onafhankelijkheid van Indonesië naar Nederland gehaald, ontslagen en opgevangen in kazernes en voormalige concentratie- en doorvoerkampen. Pas in de jaren ’60, toen duidelijk werd dat Molukkers niet meer weg zouden gaan, werd er een grootschalig huisvestingsplan opgezet. In verschillende steden werden huizen gebouwd voor de Molukse gemeenschap.’’

Eén van die plekken was Deventer. De blikfabriek van Thomassen en Drijver was naarstig op zoek naar arbeidskrachten en vond die in Turken, Spanjaarden, Italianen, Marokkanen en, inderdaad, Molukkers. Voor de Molukkers werden 78 woningen gebouwd in de wijk Keizerslanden. “En in samenwerking met de eerste generatie Molukkers werd door Aldo van Eyck het ontwerp gemaakt voor een kerk.’’

Protest

De keuze voor Aldo van Eyck als architect voor de Maranathakerk was ronduit vreemd. Van Eyck was niet-religieus, ontzettend koppig en kon maar heel moeilijk op één lijn komen met zijn opdrachtgevers. “Bovendien verafschuwde hij dit soort stedenbouw, met zulke amorfe binnenplaatsen’’, vertelt Maarten de Vletter de aanwezigen. “Je kunt het ontwerp dan ook als een protestontwerp zien. Hij zei: ‘wat moet je nou met zo’n ruimte? Je kunt er alleen een schutting of een haag neerzetten.’ Daarom heeft-ie van de kerk een schutting en een haag gemaakt. De houten planken op de gevel vormen de schutting, de beplanting eromheen de haag.’’

Juiste snaar

Je zou verwachten de Molukse gemeenschap niet blij was met het feit dat Van Eyck hun kerk gebruikte om een statement te maken tegen stedenbouwkundigen. Maar niets is minder waar. Van Eyck zou worden omarmd door de Molukkers en met zijn ontwerp precies de juiste snaar raken. Allereerst dreef hij het budget van de overheid op van 200.000 gulden naar 1,2 miljoen gulden, daarnaast verdiepte hij zich heel goed in de cultuur van de Molukkers. Latupeirissa: “Bij ons begint het kerkbezoek eigenlijk thuis, waar we een altaar hebben. Vervolgens komen we samen met de buren en gaan we gezamenlijk naar de kerk. De kerk is voor ons een verlengstuk van thuis. En dat is het ontwerp van Van Eyck ook geworden.’’

Door te kiezen voor neutrale kleuren, laagbouw en materialen die passen bij de omgevingcreëerde Van Eyck een gebouw dat niet op de binnenplaats staat, maar opgaat in de omgeving. “Voor Van Eyck telde niet het gebouw als icoon, maar als verzameling ruimtes waar dingen gebeuren. Dat is bij de Maranathakerkbijzonder goed gelukt. Een kerk verborgen voor de buitenstaander. Geborgen door de gemeenschap”, aldus De Vletter.

Labyrintische helderheid

Ook in het interieur ervaar je synergie tussen de Molukse stijl en de anti-hiërarchische opvattingen van Van Eyck. De Vletter vertelt: “Als ik hier binnen sta, dan zie ik de Molukken. Ik zie de kleur blauw van de zee, ik zie de schelpen van de Molukken die kunstenares IeneAmbar in het cement verwerkte. Je ervaart de eilanden, het klopt gewoon.’’

Tegelijkertijd had Van Eyck lak aan alle tradities die passen bij kerkgebouwen.Van Eyck brak in de Maranathakerk met de axiale inrichting van kerkgebouwen, de structuur met heldere assen waarbij men gedwongen wordt één richting op te kijken (vaak richting een Christusbeeld of een kansel). Van Eyck gebruikte meerdere assen en meerdere zichtlijnen waardoor een ruimte ontstond waarin duidelijkheid samenkomt met dynamiek. De Maranathakerk is juist een open ruimte waarbij je aandacht door verschillende kanten wordt getrokken.“Labyrintische helderheid, noemde Van Eyck dat”, zegt De Vletter. “Je mag een beetje verdwalen in het ontwerp, maar je moet het wel begrijpen.”

Religieuze verwijzingen tref je niet aan in het interieur. Van Eyck verbood kunstenares IeneAmbar zelfs om in haar schelpenpatroon religieuze symbolen vorm te geven. “Maar IeneAmbar was net zo dwars als Aldo van Eyck, dus de schelpen in de hal vormen een Ichthus-vis’’, lacht Latupeirissa.

Symbolische waarde

Gedurende de presentaties van Latupeirissa en De Vletter stroomt de kerk steeds voller. Een grote groep bezoekers zal uiteindelijk onder leiding van De Vletter een rondleiding krijgen door de tuin en langs de kerk. Zij krijgen deze zaterdag een kijkje in de onbekende wereld van het Molukse christendom en het eigenzinnige brein van Aldo van Eyck. De Maranathakerk verdient de aandacht. Vanwege de verschijning en vanwege de geschiedenis. Latupeirissa: “Het is prachtig om juist nu, wanneer we het 1250-jarig bestaan van Deventer vieren, de monumenten eren die staan voor de diversiteit die onze stad groot heeft gemaakt.’’

Publiciteit is welkom! Deel dit via:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *