De teloorgang van het menselijk perspectief

De relatie tussen de mens en de publieke ruimte verandert. Ons leven speelt zich steeds meer af in de virtuele wereld. In de vorm van data, camerabeelden of digitale alter ego’s. De performance ‘Het publieke perspectief’ van Maarten Douwe Bredero, Margot Olde Loohuis en Manja Bakker werpt een kritische blik opde manipulatie van deze door algoritmes geproduceerde data. Een artistiek optreden omtrent de keerzijde van onze technologische vooruitgang.

Raambuurt

Een visser settelt zich langs de Bergsingel op donderdagavond. Hij had zich vast voorbereid op een rustig avondje langs het water. Stoeltje erbij, hengeltje uit, voeten omhoog en wachten tot de karpers bijten. Het zou iets anders lopen. Rond acht uur trekken verschijnen er ineens tientallen gedaantes op een naamloos plein aan de overzijde van het water. Schijnsel door ramen en een extra bouwlamp verlichten het plein. Een onbekend stiefzusje van de Brink op de hoek van de Bergpoortstraat en de Bergsingel, volgens architect Maarten Douwe Bredero. Er wordt een digitaal scherm omhoog getakeld en onder een partytent staat een kast, die verdacht veel lijkt op een kist waarin men tijdens een goochelshow iemand laat verdwijnen.

Het publieke perspectief

We zijn bij de performance ‘Het publieke perspectief’, een initiatief van architect Maarten Douwe Bredero, programmaraadslid bij Architectuurcentrum Rondeel. Hij nodigde kunstenaar Margot Olde Loohuis en choreografe Manja Bakker met haar dansgroep Dans de dag daarvoor uit.Een optreden met flashmobtrekjes waarin zang, dans en illusie het publiek in vervoering moet brengen. Het presentatiescherm vertelt de aanwezigen het achterliggende verhaal over de verhouding tussen mens en techniek. “Hoewel, dat zou het moeten doen. Ironisch genoeg laat juist op deze avond de techniek het afweten”, vertelt Bredero. De aanwezigen zullen het dus moeten hebben van de act zelf. Dat lukt gelukkig enkelen. De tweede voorstelling zal de techniek het naar verwachting wel doen.

Absurdistisch en sfeervol

Dobberend over spiegelglad water nadert een bootje. Een zwerm spreeuwen snijdt door de schemerlucht. We horen Margot Olde Loohuis zingen “Veel wordt bewezen, wat toch in de grond niet waar is.’’ Het bootje wordt richting de waterkant  geroeid door Bredero waar Olde Loohuis uitstapt en samen met de dansers van Dans de Dag een figurenreeks uitvoert.  Met een lang, wit getint elastiek veroorzaken zij een ingewikkeld lijnenspel. Terwijl het publiek geboeid kijkt schuiven de dansers steeds verder op naar de zijkant. Ze verdwijnen in het donker. Olde Loohuis verschijnt weer op het ‘toneel’ en bespeelt een reeks met water gevulde flessen. Samen met een goochelaar stapt ze richting de kast onder de partytent. Ze stapt in de kast, kleding vliegt naar buiten en de goochelaar steekt buizen en platen door de kist. Olde Loohuis is verdwenen.Hoewel er enkele geluiden van ontzetting klinken,  stapt Olde Loohuis na een korte processie ongedeerd uit de kist. Ze leeft gelukkig nog en is terug in fysieke vorm.

Maatschappijkritiek

De bezoekers zien een aansprekende performance. Mooie zang, aansluitende choreografie en een sfeervolle ambiance. Toch ontgaat hen, door het wegvallen van het beeldscherm, de kritische boodschap die eraan ten grondslag ligt. “Erg jammer”, concludeert initiatiefnemer Maarten Douwe Bredero. “Want ik vind het juist belangrijk om als kunstenaar mensen op een kritische manier naar de huidige maatschappij te laten kijken.” Wat hij hen had willen vertellen? “Dat we in een wereld leven waarin technologie een steeds invloedrijkere rol krijgt. Enerzijds profiteren we natuurlijk van de voordelen. We hebben steeds betere gezondheidszorg en zijn over de hele wereld bereikbaar. Anderzijds schuiven de grenzen van onze privacy en zelfregie steeds verder op. In Engeland monitort en beïnvloedt de overheid burgers op grote schaal, algoritmes kunnen voorspellen wanneer iemand in betalingsproblemen kan komen, slechte leefgewoontes kunnen worden afgestraft met hogere zorgpremies. Onze vrijheid wordt steeds meer bepaald door data, algoritmes en technologie. Het menselijk perspectief verdwijnt.’’

Perspectief in vorm

Ook bij het vormgeven van de openbare ruimte is de menselijke inbreng kleiner.En dat raakt Bredero als architect. “Het is interessant. Leonardo da Vinci gebruikte al een speciale machine om het perspectief in zijn schilderijen goed vorm te geven. Later zou de camera de wereld met perfect perspectief vastleggen, beter dan kunstenaars ooit zouden kunnen. Nu hebben we computerprogramma’s waarmee weook als ontwerpers gedetailleerd ruimtelijk perspectief naar onze hand kunnen zetten.  Komt er hierna nog iets nieuws? Of naderen we een einde?

Samensmelting

De vragen die Bredero opwerpt worden op een unieke manier behandeld in de voorstelling. Het witte elastiekvormt van bovenaf een rechthoek in de Gulden Snede en verschuivende perspectieflijnen. Wanneer de dansgroep in het donker verdwijnt nemen we al deels afscheid van het menselijke perspectief. Olde Loohuis, die het perspectivisch middelpunt vormt van de performance, zien we daarna steeds minder zichtbaar worden. Net zoals de zang gereduceerd raakt tot zuiver klanken volgens de Fibonacci reeks. En dit perspectivisch lichaamverdwijnt uiteindelijk in de kast. “Daarna zien we haar in beeld ‘verpixelen’. Haar fysieke verschijning is weggecijferd, we zien alleen nog haar digitale identiteit”, aldus Bredero. Een mooie metafoor voor ons dagelijks bestaan, waarin digitale identiteiten op LinkedIn, Facebook, Instagram en in games een steeds grotere rol in ons bestaan krijgen. De voorstelling eindigt evenwel positief. Olde Loohuis wordt bevrijd uit de ‘digitale’ kast en daarmee teruggebracht in de fysieke, de werkelijke wereld.

Experiment: Man in a box

Of wij ons ooit ook zullen bevrijden van onze digitale identiteiten? We kunnen het alleen maar afwachten. Voorlopig wordt onze afhankelijkheid van technologie alleen maar groter. Om te ontdekken hoe makkelijk het voor ons is om de fysieke ruimte in te ruilen voor een digitale wereld organiseert Architectuurcentrum Rondeel een experiment. Van 11 tot 16 oktober zullen vrijwilligers 20 uur worden opgesloten in een kleine ruimte, als het ware een inpandig Tiny House, met enkel toegang tot de digitale wereld. Wil je meer weten over dit experiment, of je aanmelden als deelnemer? Kijk dan in onze agenda.