Verslag Landmakersdag – Places of Hope

Architectuurcentrum Rondeel is bezig met het programma Places of Hope Oost-Nederland, gericht op de toekomst van onze regio, in het bijzonder de gebieden van de IJsselvallei en de Stedendriehoek. Jaco Remmelink, lid van de programmaraad van Rondeel: “Onze editie van Places of Hope is afgeleid van de expositie en activiteiten in Noord-Nederland, in Leeuwarden. Wij waren daar en dachten: dit spektakel moeten we naar Deventer halen.”

Achtergrond en doelstelling
Nederland is met grote thema’s bezig op het gebied van energieopwekking, landbouw, water, sociale veiligheid, wonen en leven. Ze hebben allemaal raakvlak met elkaar.De vraag is: welke functies moeten meer ruimte krijgen en welke moeten juist inschikken als je kijkt naar de toekomst?

“Om een duurzame oplossing te vinden voor deze vraagstukken, moet je goede afwegingen maken,” aldus Remmelink. “Door al die onderwerpen in samenhang te bespreken en daarbij in te zoomen op goede voorbeelden, kun je veel leren.” Die voorbeelden zie je in alle regio’s, in de vorm van kleine initiatieven van vooruitstrevende mensen. Places of Hope noemt deze Landmakers: clubjes van mensen die lokaal bezig zijn met het doen van goede dingen. Landmakers kunnen burgers zijn, maar ook bestuurders of organisaties.

Vliegwiel
Als aanloop naar de activiteiten van volgend jaar heeft Rondeel op 19 september een dag georganiseerd waarop Landmakers uit Noord en Oost elkaar kunnen ontmoeten, om zo een vliegwiel te creëren voor Places of Hope Oost. Hier zijn zo’n 30 mensen op afgekomen; een mix van medewerkers van Binnenlandse Zaken, de provincies Gelderland en Overijssel, een aantal Landmakers en andere betrokkenen.

Mooi voorbeeld: NatuurderijKeizersrande
De groep is gestart in Architectuurcentrum Rondeel en vervolgens op fiets vertrokken naar Keizersrande tussen Deventer en Olst.Annette Harberink runt hier haar boerderij op een circulaire manier en kan daar heel bevlogen over vertellen. Ze koopt geen vreemde grondstoffen in, maar verbouwt het eigen voer binnen een gesloten systeem; een flink contrast met de intensieve veehouderij die we elders in Nederland zien. Echter, voordat ze dit vorm kon geven, heeft Annette flink wat obstakels moeten overwinnen. Het is een heel bijzondere plek in de uiterwaarden waar in principe niet gebouwd mag worden en waarin voor ongeveer elke vierkante meter nauwkeurig is voorgeschreven wat je wel of niet mag doen. Het verhaal maakt indruk; niet alleen door het uiteindelijke succes, maar ook door de moeizame manier waarop het initiatief tot stand is gekomen.

Daarna is de groep naar een kunstwerk gewandeld aan de IJssel. Dat is er neergezet in het kader van de IJsselbiënnale, een jaarlijks terugkerend initiatief van het Deventer Kunstenlab. Directeur Mieke Conijn licht hier toe hoe het kunstwerk laat zien hoe de stad bezit heeft genomen van het platteland. Het weerspiegelt de tragiek van de disbalans die nog eens benadrukt waarom Places of Hope zo belangrijk is.

Compact programma, diepgaande gesprekken
De tocht gaat verder richting Deventer. Remmelink: “Oorspronkelijk hadden we een veel uitgebreider programma, maar we hebben het bijgesteld, op advies van Binnenlandse Zaken. Die vond het heel belangrijk een compact programma te hebben waarbinnen tussen de verschillende onderdelen veel ruimte zou zijn om uitgebreid met elkaar in gesprek te komen. Dat is gelukt. Betrokkenen gaven allemaal aan dat dit zeer waardevol was. Mensen hebben elkaar ontmoet en gesproken in heel gemengde groepjes. Het leuke is – zo heb ik ook zelf ervaren – dat je daardoor vanuit heel verschillende perspectieven vragen benadert.”

Afsluiting aan het Stadsstrand
De laatste halte was het Deventer Stadsstrand, waar in Meadow Landmaker Hans Leeflang vertelt over zijn project: De slimste weg. Een initiatief aan een doorgaande rijksweg, de Nettelhorstweg, waar het hoogste percentage vrachtverkeer van Nederland rijdt. De uitdaging is hier: hoe kunnen we deze weg rustiger (geluid) en veiliger maken (fijnstof).

Aansluitend vond een levendige dialoog plaats waarin allerlei suggesties werden geopperd. Een paar ervan:

• “Het moet slimmer, maar misschien heb je wel wat guerrillatactieken nodig om dat te bereiken. Ga live op de weg, laat zien wat er zo gevaarlijk is!”
• “Infiltreer! Wordt chauffeur op een van de vrachtwagens.”
• “Koppel kunstenaars aan het project die op een ludieke manier de weg en de problematiek onder de aandacht brengen.”
• “Omzeil de bestuurders; ga met de chauffeurs in gesprek en zorg dat zij ambassadeurs worden. Wat hebben zij nodig, zodat zij met hun directeuren gaan praten?”

Dan even aandacht voor de plek zelf: Meadow, ook een voorbeeld waarin lokale initiatiefnemer Koos Janssen de strijd moest aanbinden met de regelgeving. “Koos was een van de eerste pitchers in de Stadscafés van het Rondeel”, licht Remmelink toe. “Hij heeft vijf jaar nodig gehad om dit strandpaviljoen uiteindelijk neer te kunnen zetten. Er waren heel veel haken en ogen, vooral op het gebied van vergunningen. Koos is een enorme doorzetter en heeft onder andere slim gebruikt gemaakt van social media om zijn plan op de kaart te zetten.”

Het grootste probleem was ook hier dat je niet mag bouwen in de uiterwaarden. Bovendien is de locatie onderdeel van een beschermd stadsgezicht. Advies van de gemeenteambtenaar was: ‘Blijf binnen het bestemmingsplan, dan komt de gemeenteraad er niet aan te pas, maar gaat alleen Welstand erover en heb je slechts een tijdelijke vergunning nodig. Welstand toetst op blijvende bebouwing, zorg dat het daar vooral niet op lijkt; maak het lelijk!’ Dus zijn het zeecontainers geworden die in het najaar weggaan en in het voorjaar weer terugkomen.

Dit voorbeeld illustreert niet alleen opnieuw dat lokaal initiatief snel verstrikt kan raken in regelgeving, maar ook dat je een maatje nodig hebt dat je verder helpt. Hoe krijg je dat voor elkaar? En hoe denkt de overheid er zelf eigenlijk over?

Een medewerker van Biza reageert: “De voorbeelden van vandaag helpen mij om vanuit mijn kantoor in Den Haag vraagstukken concreter, kleiner en behapbaar te maken. Vervolgens zie ik het als de uitdaging: hoe abstraheer je zo’n voorbeeld naar beleid voor transities in het hele land?” Tekenend voor de prettige open sfeer van de dag is dat er meteen suggesties komen:

• “Je moet het helemaal niet abstraheren.”
• “Kijk gewoon waar jij energie van krijgt en ga daarmee aan de slag!”
• “Het is een heel Haagse denkwijze: we hebben een lokaal voorbeeld en dat gaan we opschalen. Doe dat niet: er zijn zoveel mooie voorbeelden. Het gaat juist om al die kleine voorbeelden die samen een groot verhaal vormen. Ga elke week op pad, om wat van die verhalen op te zoeken.”

Wat was voor Remmelink zelf het meest opvallende moment van de dag? “Het voorbeeld op Keizersrande, waar op het erf betonnen bakken op wieltjes onder, met gewassen erin. Waarom op wieltjes, vroegen we ons allemaal af? Dat heeft te maken met regelgeving van Rijkswaterstaat. Eens in de vijftig jaar treedt de IJssel zo hoog buiten haar oevers dat het hoge boerderij erf overstroomt. De rivier mag in zo’n geval geen belemmering ondervinden. Door de bakken op wieltjes te plaatsen, zijn ze heel snel te verzetten waardoor het water een vrije doorstroming heeft. In de praktijk een belachelijke eis; zo’n bak vormt geen enkele belemmering voor een rivier. Toch was dit de enige optie voor de boerin om iets te kunnen beplanten op haar erf.”

Tot slot. Deze dag was bedoeld om het Places of Hope-stokje door te geven van Leeuwarden naar Deventer.Architectuurcentrum Rondeel bereidt het programma voor, geïnspireerd door het evenement in Leeuwarden, maar wel kleinschaliger. Met onder andere lezingen, debatten en een expositie over heel veel aspecten die te maken hebben met een hoopvolle toekomst van dit gebied. “En uiteraard willen we veel mooie lokale initiatieven laten zien”, sluit Remmelink af. “Op dit moment zijn studenten van Saxion aan het inventariseren welke kleine initiatieven er in dit gebied leven en om in kaart te brengen wat mensen dan tegengekomen. Waar lukt het, en waar niet en waarom wel of niet? Zo proberen we samen te ontdekken: welke stappen zijn nodig om samen verder te komen!”