Architectuurcentrum Rondeel heeft in samenwerking met NETSTED BNA tijdens de jaarlijkse studiereis het accent gelegd op hoogbouw en de inpassing daarvan. Daarnaast was er aandacht voor duurzaamheid, het hergebruik van monumentale panden en het belang van het vroeg inschakelen van kunstenaars bij bouwprojecten waar kunst zal worden toegepast. Bestemming van de excursie op 21 oktober was Düsseldorf, waar de afgelopen jaren een groot palet aan nieuwbouw is verschenen, met een stevig accent op hoogbouw en grote beeldbepalende gebouwen.

Uit  de tocht langs de uiteenlopende gebouwen, een metrolijn en het een na grootste architectenbureau van Duitsland trokken de ongeveer 25 deelnemers diverse lessen. Daarnaast lijkt deze reis naar de stad aan de Rijn inspiratie en saamhorigheid te hebben opgeleverd om de uitdagingen waar Deventer en Nederland in het algemeen voor staan, met elan en volle inzet tegemoet te treden.

Nieuwbouw Fachhochschule für Oekonomie und Management

Eerste stop was de nieuwbouw van de Fachhochschule für Oekonomie und Management (FOM), met 57.000 studenten de grootste particuliere hogeschool van Duitsland. Essen is de hoofdvestiging van FOM, naast Düsseldorf zijn er 25 vestigingen in andere steden in Duitsland. Het gebouw van J. Mayer H. und Partner Architekten uit Berlijn, gebouwd op het terrein van een voormalig goederenstation, maakte indruk met zijn gebogen en fors uitkragende betonnen constructies tussen en boven de verdiepingsramen, maar viel als schoolgebouw minder in de smaak bij de deelnemers van de Rondeel-excursie.

Ruimte en levendigheid nodig bij hoogbouw, net als vroege inzet kunstenaar

Ze beoordeelden het interieur als zakelijk en kil; meer een dertien-in-een-dozijn-kantoor, dan een behaaglijke en warme omgeving voor jonge mensen. Zo ontbrak het aanvankelijk aan een ruimte waar de 1500 studenten elkaar konden ontmoeten, waarna de hogeschool in het park naast de school een paviljoen liet bouwen, met opnieuw een expressieve en zware rand van beton langs het gebouw.

Maar ook hier zorgt de moderne en schaarse inrichting van de betrekkelijk kleine ruimte in het paviljoen volgens de Rondeel-bezoekers toch voor een gebrek aan warmte en behaaglijkheid in wat de huiskamer van de hogeschool zou moeten zijn. Veel vorm, onvoldoende inhoud, was kort samengevat de conclusie.  

Bij het bezoek aan drie ondergrondse metrostations van de Wehrhahn-Linie bleek het belang van een vroegtijdige betrokkenheid van kunstenaars bij een bouwproject. Zo had de stad Düsseldorf bij de aanbesteding voor de bouw van de metrolijn bouwbedrijven een integraal voorstel laten doen samen met een kunstenaar.  Volgens een van de kunstenaars, verantwoordelijk voor de kunsttoepassing in het station Heinrich-Heine-Allee, was die verplichting doorslaggevend voor het behoud van de positie van de kunstenaar en zijn werk bij de voorbereiding en uitvoering van de bouw van de metrostations.

Toch viel het resultaat niet bij iedereen in de smaak. Ook hier klonken de woorden kil en gebrek aan warmte en menselijke maat, terwijl de geluidskunstwerken in de trappenhuizen door velen als gezocht, overbodig en zelfs hinderlijk werden beoordeeld in een omgeving waar de weer optrekkende metro reizigers toch al naar stilte doet verlangen. Na het bezoek aan het FOM-gebouw een nieuw bewijs van het belang om bij een ontwerp goed naar de behoeftes van de toekomstige gebruiker te kijken.

Hoogtepunt: het beroemde Dreischeibenhaus van HPP Architekten

Op de noordelijke kop van de Königsallee volgde een van de hoogtepunten van de studiereis, het beroemde Dreischeibenhaus van HPP Architecten uit Düsseldorf, met aan het naastgelegen plein met waterspuwers KÖ-bogen 2, een kantoorgebouw uit 2020 van het eveneens plaatselijke Ingenhofen Architects. Het gebouw maakt indruk met zijn opvallend trapsgewijs oplopende, licht gedraaide zijgevels, die voorzien zijn van goten met haagbeuken, inclusief zwartmetalen karretjes die langs de hagen kunnen rijden om ze te kunnen snoeien.  Het resultaat is een nagenoeg volledig groen gebouw, waarbij regenwater wordt opgevangen en gebruikt voor de bevloeiing van de beukenhagen. Met acht kilometer aan heg zou Ingenhofen Architects de grootste groengevel van Europa hebben gemaakt.

Fraai gerenoveerde Schauspielhaus

Voor het contrast tussen de twee rechtlijnige oude en nieuwe iconen van Düsseldorf zorgt het zojuist fraai gerenoveerde Schauspielhaus met zijn opvallende randloos gebogen vormen, dat tussen 1965 en 1969 is gebouwd naar een ontwerp van Bernhard Pfau, die toen al tientallen jaren als architect in Düsseldorf werkzaam was.  Overigens stamt ook het Dreischeibengebouw, het ultradunne, rechtlijnige, 94 meter hoge kantoorgebouw pal naast het rondvormige Schauspielhaus, uit de jaren zestig. Het uit drie schijven bestaande gebouw uit 1960 is niet alleen ontworpen door HPP Architekten, maar in 1994 en 2015 ook door dat bureau gerenoveerd. 

Bezoek aan HPP Architekten

Voor de organisatoren van de studiereis van het Rondeel niet de enige reden om vervolgens een bezoek te brengen aan HPP, dat wereldwijd actief is met onder meer drie vestigingen in China, maar een jaar geleden ook in Amsterdam neerstreek. Voornaamste doel van het bezoek was het nieuwe kantoorgebouw ‘The Cradle’ dat naar een ontwerp van HPP in aanbouw is even verderop bij de Düsseldorfse Medienhafen, een vroegere haven voor de binnenvaart, waar inmiddels een woud aan moderne hoogbouw is verschenen. 

The Cradle: volledig duurzaam

Het kantoorgebouw met de naam The Cradle is een van de eerste kantoorgebouwen van Duitsland dat nagenoeg volledig duurzaam wordt gebouwd. Naast een kern van beton bestaat het bijna alleen uit houten bouwdelen, die zo zijn samengesteld dat het gebouw te zijner tijd zonder materiaalverlies gedemonteerd en hergebruikt kan worden. Het gebouw levert daarmee een forse besparing in de uitstoot van CO2 en het gebruik van grondstoffen. Zo zijn alle materialen opgenomen in het digitale bouwprogramma BIM. Volgens HPP verhoogt dat ook de restwaarde van het gebouw, dat na afloop van het gebruik geen slopersobject is, maar een depot met vaak waardevolle materialen.

Een rondgang door de omgeving van het architectenbureau en het duurzame-kantoor-in-aanbouw liet het belang zien van een goed doordachte stedenbouwkundige opzet van een gebied, waar hoogbouw ruimte om zich heen krijgt, en niet als onderlinge concurrenten gevel aan gevel naast en achter elkaar wordt gezet, zoals rond de voormalige Düsseldorfse haven het geval is.

Lichtpunt in het overvolle gebied waren de appartementengebouwen van de Amerikaanse architect Frank Gehry, die als drie bosjes paddestoelen aan het begin van de Medienhafen staan.

Andere gebouwen die het Rondeel aandeed was een voormalig gerechtsgebouw uit 1908, dat is herontwikkeld als hotel en onderdeel is van het Andreas Quartier, waar een flink blok met appartementengebouwen is verrezen, aangevuld met enkele moderne en bijzonder vormgegeven woonhuizen.

Oeconomicum van Ingenhof Architects

Op de terugreis volgde nog een korte stop bij het Oeconomicum, een gebogen halfopen gebouw aan een kleine waterplas op de uitgestrekte campus van de Heinrich Heine Universiteit, in 1970 gebouwd naar een ontwerp van Ingenhofen Architects, die eerder op de dag indruk maakte met het haagbeukenkantoor KÖ-bogen 2.  Ook op het universiteitsterrein gold: een ruimere omgeving met grotere waterplas had de ruimtelijke kwaliteit van het gebouw goed gedaan.

Foto’s en verslag: Bert Felix