Nieuwsverslag

Gemeentehuis Voorst: biobased en BNA-genomineerd 

Met Nederlands grootste kalkhennepgevel is het nieuwe gemeentehuis van de gemeente Voorst genomineerd voor BNA Beste Gebouw van het Jaar 2023. Met het Jacoba Mulderhuis van de Hogeschool van Amsterdam en de Kunstwerf in Groningen dingt het gebouw in Twello mee in de categorie Stimulerende Omgevingen. Vorig jaar won het architectenbureau De Twee Snoeken al de ARC 22 Innovatie Award met het gebouw.

Nieuwsgierig bezocht Rondeel met twintig belangstellenden het recent opgeleverde gemeentehuis van Voorst. Joost Roefs en Ed Bakx verzorgden de rondleiding en presentatie. Joost Roefs is architect en lid van het managementteam van De Twee Snoeken uit Den Bosch én ontwerper van het gebouw. Ed Bakx is als projectleider van de gemeente Voorst betrokken geweest bij de totstandkoming.  

Duurzaam en biobased 

Duurzaamheid is één van de belangrijkste speerpunten van het vorig jaar opgeleverde gemeentehuis. Naast de biobased kalkhennepgevel zijn ook andere duurzame beslissingen genomen, waaronder:  

  • hergebruik constructie en materiaal oude gemeentehuis (ontwerp van Broekbakema uit 1982) 
  • zonnepanelen op dak; 
  • klimaatregeling draaiend op ijsverwarming; 
  • hout en andere duurzame materialen bij nieuwe onderdelen. 

Sloop, nieuwbouw of hergebruik? 

Het besluit voor hergebruik van de bestaande constructie viel na ontwerpstudies door twee architectenbureaus. Ze hadden meegekregen om de verschillen inzichtelijk te maken tussen volledige sloop en nieuwbouw enerzijds, en het verregaand verduurzamen van het oude gemeentehuis anderzijds. De keuze viel op het verduurzamen van het oude gebouw, waarbij de oude gevel werd vervangen door een gemiddeld 35 centimeter dikke wand van het natuurlijke kalkhennep. “Als je praat over duurzaamheid, laten we dan niet alles slopen”, zo omschreef Bakx het uitgangspunt van de gemeente bij de vernieuwing van het gemeentehuis. Volgens projectleider Bakx koos de gemeente Voorst voor een duurzaam gebouw omdat zij ook van haar burgers met bouwplannen een stap in duurzaamheid vraagt. 

Straatgesprekken 

Architect Roefs leerde dat een duurzaam gebouw ook de wens van de bevolking was. “We komen uit Den Bosch en zijn daarom de straat op gegaan om inwoners naar hun mening te vragen. Ook bij hen was duurzaamheid een groot thema.”, zegt Roefs. Verder wilden inwoners en gemeente een doe-maar-gewoon-gebouw, geen protserig glaspaleis, maar eigenheids en in verbinding met het dorp.  

Kalkhennep met beschermende laag tegen UV 
Op zoek naar natuurlijk materialen voor de nieuwe gevels keek De Twee Snoeken naar de natuurlijke omgeving van het Twellose gemeentehuis. “We dachten eerst aan stamp-leem. Dat kun je voor dragende constructies gebruiken, maar het is niet isolerend. Hier bleef de constructie staan en hoefden we alleen een isolerende schil te maken.”, legde Roefs uit. Samen met de gemeente Voorst kwam hij op kalkhennep uit, een mengsel van hennepvezels en kalk. Kalkhennep kan als buitengevel gebruikt worden, maar heeft dan wel een kleurbeschermende laag nodig. Met dat laatste is alleen nog maar weinig ervaring opgedaan. “Een woning in Friesland was met lijnolie afgewerkt, maar dat moet je elke twee, drie jaar opnieuw aanbrengen. De gemeente wilde iets wat je maar eens in de tien jaar opnieuw moet aanbrengen. We dachten toen aan keim, net als lijnolie een natuurproduct, maar samen met kalk mineraliseert het tot een beschermende film. Om het UV-licht tegen te houden, hebben we 50 procent pigment toegevoegd van een kleur die zo dicht mogelijk bij die van kalkhennep zit.” 

Landbouwtransitie 

Architect Roefs prijst het gewas als duurzaam bouwmateriaal. “Wat je wilt, is bouwmateriaal dat heel snel groeit. Hout groeit langzaam, de hennep voor onze gevel groeide in honderd dagen. Bovendien verbetert het de bodem. Hennep kan daarmee een hele belangrijke rol spelen bij de transitie van de landbouw.” Ook de brandweer was tevreden. “We hadden een proefopstelling gemaakt. Met branders van 1.200 graden celsius kwamen ze er niet doorheen.”, zegt Bakx. De verwerking van het materiaal vergt wel meer mankracht. Onder toevoeging van water wordt van het kalkhennepmengsel een soort deeg gemaakt, die in een bekisting wordt gegoten. “Dertien mensen hebben het er met de hand in moeten stampen. Dat is heel arbeidsintensief, maar het product zelf is heel goedkoop. Bij elkaar was het even duur als een gevel van mooie baksteen.”, concludeert Bakx. De gevel werd gebouwd door EcoBouwSalland uit Heino. 

Negatieve CO2 

Volgens de projectleider heeft het behoud van de betonnen draagconstructie, de materiaalkeuze voor de schil en de nieuwe delen van het gebouw voor een enorme besparing in de uitstoot van CO2 gezorgd. “Beton maken is heel vervuilend, in hennep en hout wordt CO2 opgeslagen. De 45 ton hennep die wij nodig hebben, nam tijdens de groei al 195 ton CO2 op. Op die manier hebben we 650 ton CO2 bespaard. Bovendien hebben we circulair gesloopt. Veel materialen hebben een nieuw leven gekregen. Zo is de oude buitengevel vermalen en gebruikt voor de fundering van het nieuwe gedeelte van het gemeentehuis.” Verder bestaat de akoestische wandbekleding van de raadszaal en enkele andere ruimtes voor 80 procent uit afgedankte petflessen en zijn de tafellakens in de kantine van gerecyclede yoghurtpakken. Ook de vloerbedekking is voor 70 tot 80 procent van gerecycled materiaal. Hergebruik ook toegepast bij de verdiept gelegen oude raadszaal aan de achterzijde: die is weliswaar gesloopt, maar de achtergebleven kuil dient nu als wadi. “Dat scheelt heel wat vrachtwagens met zand als meerwerk. En daardoor minder CO2-uitstoot.”, aldus Bakx. 

Politiek op straat 

In het ontwerp is de raadszaal van de achterzijde naar de voorkant verplaatst. Op de plek van het voormalige voorplein verrees een nieuwe raadszaal met glaspui in dubbele verdiepingshoogte. “We hadden heel veel kantoren op de zonzijde waar het soms 38 tot 39 graden werd, zonder afdoende airco. Nu is de oriëntatie helemaal veranderd. De zuidzijde richting het dorp is helemaal dicht, behalve de raadszaal, want het gemeentebestuur wilde de politiek op straat gooien. Je moet kunnen zien wat hier gebeurt. Ook de entree is nu gericht op het dorp.”, zegt Bakx. Achter de raadszaal is midden in de nieuwbouw een nieuwe publieksruimte gekomen, als spil in het gebouw. Ook hier kon gebruikmakend van het voormalige oude voorplein een dubbele hoogte worden bereikt. Het is voorzien van glazen dak waarin zonnepanelen zijn verwerkt: een zonwering die ook nog stroom oplevert. Voor de constructie van de raadszaal en publieksruimte zijn balken en spanten van hout gebruikt. 

Kleurenpallet

De oude betonnen kolommen van het gebouw zijn waar mogelijk in het zicht gelaten of juist zichtbaar gemaakt. Bijvoorbeeld door de verflagen eraf te schrapen die er in de loop der jaren waren aangebracht. “We hebben de constructie van Bakema op sommige plekken juist naar voren Gehaald.”, aldus architect Roefs. Ook in de kalkhennepgevel is de structuur van het Bakema-ontwerp nog zichtbaar. Het kleurenpalet van cement en kiezelsteentjes dat bij het afschrapen van het oude betonwerk tevoorschijn kwam, werd leidraad bij de kleurenkeuze voor een groot deel van de inrichting. In combinatie met hout levert dat een aantrekkelijke kleurencombinatie en een aangename sfeer op, vonden ook de twintig deelnemers tijdens de rondleiding. 

Moderne ijskelder 

Voor het verwarmen en koelen van het gebouw is naast het gemeentehuis een ondergrondse bak aangelegd met een zogenoemde ijsverwarming. Deze gaat uit van het principe dat warmte vrijkomt bij bevriezing. Die warmte en de koelte van het ijs worden in combinatie met warmtepompen afwisselend gebruikt om het gebouw te verwarmen of te koelen. Dit is goed voor een jaarlijkse besparing van 50.000 kuub gas op, ofwel 125.000 tot 150.000 euro. Met een dak vol zonnepanelen ging het gemeentehuis van energielabel D naar label A++++. “Het vijfde plusje krijgen we als het gedeelte van de zonnepanelen dat nu nog van de woningcorporatie is, aan ons wordt overgedragen.”, zegt Bakx. 

Trots op het resultaat 

De Voorster projectleider zegt trots te zijn op de duurzaamheid en de verblijfskwaliteit van het gebouw, maar ook op het feit dat hij er samen met het architectenbureau en de bij de bouw betrokken bedrijven in geslaagd is het gebouw binnen de afgesproken termijn en binnen het budget op te leveren. “Het college wilde het gebouw nog diezelfde raadsperiode, met een taakstellende begroting van 15 miljoen euro. Dat is allemaal gelukt.” De scheuren die tijdens het nadrogen van de kalkhennepgevel zijn ontstaan, worden binnenkort met kalkhennep en een nieuwe keimlaag onzichtbaar hersteld, verzekert hij. Volgens architect Roefs is er bouwfysisch geen noodzaak voor die reparatie. “Bouwfysisch zijn de scheuren geen probleem, de reparatie is puur esthetisch. We hebben herstelproeven gedaan en die zien er nog steeds goed uit. Het laat nog maar eens zien hoe de gemeente zijn nek heeft uitgestoken om biobased te bouwen.” Bakx: “Iedereen vindt biobased bouwen prachtig, maar wacht eerst op de buurman. Dan gebeurt er dus niets”. 

Door: Bert Felix 

Publiciteit is welkom! Deel dit via:

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *