Huiselijke woonzorg in een modern jasje

Esthetiek combineren met de beperkende eisen van een zorginstelling is een flinke opgave. Toch slaagden de architecten van de nieuw- en verbouw van het St. Jozef in Deventer: stijlvolle moderne architectuur met een huiselijke sfeer.

Veel Deventenaren zagen het de afgelopen maanden gebeuren. Op het braakliggende terrein langs de Henry Dunantlaan verrees een modern complex naast het monumentale voormalig Sint Jozef-ziekenhuis. We zagen de geboorte van een gloednieuw verpleeghuis. En ook het monument kreeg een nieuwe uitstraling. Beide gebouwen werden vorige maand opgeleverd vond. Hoog tijd voor Rondeel-programmaraadslid Frank van Unen om een groep geïnteresseerden uit te nodigen voor een bezichtiging.  

St. Jozef

Na een korte introductie van Van Unen worden de tientallen aanwezigen ingewijd in de wereld van woonzorglocatie St. Jozef, van Carinova. De regionale zorginstelling draagt de verantwoordelijkheid voor 13.000 cliënten in de regio Salland (de driehoek Deventer-Zwolle-Hardenberg). De 3500 medewerkers richten zich op verpleging, thuiszorg, persoonlijke verzorging, thuisbegeleiding en nachtzorg. De instelling kent tientallen jaren historie in de regio. Dat betekent dat ze voor de 700.000 inwoners als dichtbij en vertrouwd voelen. Een belangrijke kernwaarde, maar toch verandert er veel.

Cliënt centraal

“We zetten de cliënten centraal in hun zorgproces. Zij zijn de regisseur. Wij zijn niet langer leidend, maar komen ‘op bezoek’ om zorg te verlenen. Niet voorschrijven, maar ondersteunen. Dat vraagt om aanpassingen van een traditionele organisatie’’, vertelt Gert Ligtenberg, regisseur Vastgoed en Huisvesting van Carinova. “Daarin vormt huisvesting een belangrijk middel. In nieuwe woonzorglocaties als hier staat kleinschaligheid centraal. We willen de cliënten het gevoel geven dat het net als thuis is. De 96 bewoners zijn opgedeeld in kleine woongroepen van 6 tot 8 mensen met een centrale woonkamer en een eigen slaapkamer. Bovendien werken we met kleine zelfstandige teams die dichtbij de bewoners staan en veel eigen verantwoordelijkheid hebben.’’

Nieuwe verpleeghuis

Die huiselijkheid komt al in hele simpele dingen terug, vertelt Albert-Jan Snijders van Rothuizen Architecten. “We hebben een ‘woongebouw’ gemaakt. Dat wil zeggen dat je op de bel moet drukken om binnen te komen, een hal hebt waar je je jas en schoenen kwijt kunt, een toilet in de hal hebt, zoals in de meeste woonhuizen, en beschikt over een gezellige woonkamer en een buitenruimte. De privéruimten zijn slaapkamers die uit het zicht van bezoekers vallen. Privé blijft dus echt privé.”

Snijders neemt ons mee door het carrévormige nieuwe gebouw, een ode aan het oude beddenhuis. Toch voelt het niet afgesloten. “Dat komt doordat we ‘zachte’ hoeken hebben gemaakt. Deze zijn deels open, waardoor een ruimtelijker effect optreedt.’’ Bewoners van de tweede woonlaag kunnen vanaf hun balkon uitkijken over de (nu nog kale) binnenplaats. Boven de reling is glas geplaatst, zodat verwarde cliënten niet over de rand kunnen klimmen.

Wie met zijn handen over de muren veegt ziet een stoflaag op zijn vingers. “We hebben de metselaars gevraagd de mortel over de muren te smeren. Zo slordig mogelijk. Een experiment waar ze heel erg aan moesten wennen, maar met een mooi resultaat’’, zegt Snijders.  Daar heeft hij gelijk in.

Binnen zijn de woonkamers om moderne keukens heen gebouwd. De bedoeling is dat bewoners betrokken worden bij het koken of familieleden een maal bereiden. Een aantal nieuwe, maar ouderwets uitziende, stoelen vormen de zithoek. Bij een enkele woongroep is een gebeds- en rookruimte. “Dit is voor dementerende Turkse ouderen. Veel van hen roken. De gebedsruimte kan op den duur een werkruimte worden’’, zegt een medewerkster, wijzend op het enorme aantal stopcontacten in de verder sobere gebedsruimte.

We naderen de gang met de slaapkamers. Een verdwaalde router ligt op de vloer. Tja, de ouderen vragen immers tegenwoordig ook om internet. Op de muren zijn beschermstrips bevestigd, om geen schade te veroorzaken met rolstoelen, rollators en rijdende bedden. “Je moet aan veel dingen denken in een zorginstelling. Dat kan snel ten koste gaan van de uitstraling’’, beaamt Snijders. “Er mogen bijvoorbeeld geen kasten langs of schilderijen aan de muur, vanwege de brandveiligheid. Toch hebben we het zo mooi mogelijk opgelost door vitrines in te bouwen waarin bewoners persoonlijke spullen kunnen bewaren. Zo voelt de ruimte vertrouwd en herkennen ze bovendien makkelijker hun eigen kamer.’’

Hoofdgebouw

Het nieuwe gebouw oogt sober, maar de decoratieve details maken het uniek en opvallend. Daarmee sluit het perfect aan op het monument: het hoofdgebouw. De architect van het originele St. Jozef, Jan van der Laan,  droomde eind jaren ’50 van een Rooms gebouw met grandeur en grote brede gangen. De praktijk vroeg echter een functioneler invulling. Toch kwam zijn vakmanschap terug in bijvoorbeeld de zware bakstenen, die een statige uitstraling geven en de opvallende ritmiek in de gevel waarbij de ramen nét niet in verhouding geplaatst zijn. Bart Aptroot van One Architecture had meer mogelijkheden. Het gebouw verliest namelijk de zorgfunctie, maar wordt het hoofdkantoor van Carinova.

“Hier hebben we het originele plafond in behouden’’, zegt Aptroot terwijl we in de imposante welkomsthal staan. “En bij de ingang hebben we het glas-in-lood in ere hersteld. Als een soort eerbetoon aan het vroegere gebouw.’’ Hoewel de buitenkant voor de leek niet wezenlijk veranderd is, is het interieur omgetoverd tot een kantoor dat klaar is voor de toekomst. “Door veel glazen puien creëren we een transparant geheel. Ook spreekruimtes worden slechts gescheiden door glas. Ook hebben we stukken uit het plafond bij het trappenhuis  gezaagd om meer verbinding te creëren met bovenliggende verdiepingen.’’ Ondanks de grondige herinrichting vloekt het interieur niet met de historische buitenkant. Door kleur- en ruimtegebruik ontstaat een natuurlijk geheel dat ongetwijfeld een prettige werkplek oplevert voor zo’n 74 werknemers van Carinova.

One Architecture realiseerde in 2009 ook het gezondheidscentrum in de achterste helft van het oorspronkelijke St. Jozefcomplex.

Vooruit

In het begin van 2017 zal het verzorgingstehuis en de woonzorglocatie St. Jozef in gebruik worden genomen. Eén van de bezoekers vraagt aan Snijders: “Wat als jouw gebouw nu over dertig jaar ook een monument is?’’  De architect lacht. “Tegenwoordig mag je al blij als hij dertig jaar blijft staan.’’

Frank van Unen kan tevreden terugkijken op deze avond. De volgende Oplevering is de voormalige Gasfabriek aan de Zutphenseweg op 5 februari 2017. 

Verslag door: Luuk Talens

{ppgallery}20161221-STJozef/{/ppgallery}