Vingeroefening voor extra woningen in Deventer

Verslag van de ontwerpsessie “Water en bodem sturend bij de verstedelijkingsopgave van Deventer

Groene assen met plek voor hoogbouw, extra woonlagen voor bestaande huizen en winkelcentrum Keizerslanden, een reeks afgeronde wijken als dorpen in het groen en de uitbouw van de Worp tot stedelijke wijk tussen de IJssel en een nieuwe bypass daarvan, maar zonder derde IJsselbrug voor autoverkeer. Dat waren de voornaamste suggesties uit de ontwerpsessie “Water en bodem sturend bij de verstedelijkingsopgave van Deventer” van Architectuurcentrum het Rondeel. De presentatie van de ontwerpen trok dinsdag 16 januari 2024 zeventig belangstellenden.

“Ontwerponderzoek als methode om met elkaar in gesprek te gaan”

De ontwerpsessie vloeide voort uit een aanbod van het Architectuurcentrum Rondeel aan de gemeenteraad van Deventer. De gemeente staat voor de grote opgave om 11.000 woningen te bouwen voor de autonome groei van de bevolking en voor nieuwe, vooral jonge inwoners van buiten. Het Rondeel deed het aanbod september vorig jaar bij de overhandiging aan de gemeenteraad van de resultaten van de vijf Goede Gesprekken die het Architectuurcentrum in het voorjaar van 2023 over die bouwopgave hield. 

Met de sessie ontwerpend onderzoek wil het Rondeel betrokken partijen een methode in handen geven die nieuwe inzichten kan brengen. De vijf Goede Gesprekken leverden aanbevelingen op over de rol van hoogbouw, water en bodem als leidend principe in het zoeken naar bouwlocaties, een eventuele IJsselsprong, mobiliteit, en woningbouw in de dorpen, allemaal gebundeld in de brochure ‘We moeten het goud van Deventer wel verzilveren’.

De ontwerpsessie stond onder leiding van Andries van den Berg, landschapsarchitect, pleitbezorger van ontwerpend onderzoek en een van de drijvende krachten achter het Rondeel. Bij ontwerpend onderzoek gaan ontwerpers zoals stedenbouwkundigen, architecten en landschapsarchitecten, al schetsend op zoek naar oplossingen op het gebied van de ruimtelijke ordening.

Drie denkrichtingen

Het Rondeel had een keur aan deskundigen uitgenodigd voor de ontwerpsessie, gerenommeerde professionals aangevuld met jong aanstormend talent. In drie groepen gingen ze aan de slag met de drie denkrichtingen voor de uitbreiding van Deventer: Stads Deventer, de Groene Woonstad en de IJssel door de Stad, zoals verwoord in de gemeentelijke nota van 23 maart 2023 ‘Deventer bouwt, Toekomst van het wonen’.  Uitgangspunt bij de ontwerpsessie was dat bodem en water leidend zijn bij de zoektocht naar woninglocaties, in de wetenschap dat de klimaatverandering met periodes van langdurige droogte en overvloedige wateraanvoer ingrijpende gevolgen heeft voor de inrichting van stad en ommeland.

Groene woonstad

Bij Groene Woonstad bestond het ontwerpteam uit Tijs van Loon van Bosch Slabbers Landschapsarchitecten uit Den Haag, Wilbert Steenhuis van 9Graden Architectuur uit Amersfoort en Marc Roosegaarde, landschapsarchitect van de gemeente Deventer. Net zoals stedenbouwkundige Luc Bos, ontwerper van Steenbrugge, vorig jaar tijdens een van de Goede gesprekken van het Rondeel pleitte voor het voortzetten van de bouw van nieuwe dorpen op hogere delen in het verlengde van Steenbrugge, stelde ook het team van Groene Woonstad een reeks woongebieden voor langs de Zandwetering.

Opvallende eis: er moet niet worden gebouwd met een in dorpen geliefde dichtheid van 25 woningen per hectare, maar met 50 woningen: intensief dorps wonen, zonder uitzicht op schuttingen en privétuinen. Het landschap is je tuin, oordelen de ontwerpers, die stellen dat Deventer vier tot zes van dergelijke woonplekken zou moeten aanwijzen.  De in opdracht van de bisschop van Utrecht verdiepte en op zijn plek vastgelegde Zandwetering zou daarbij weer kunnen worden omgegraven tot een uitwaaierende set stroompjes, waardoor er veel meer ruimte voor waterberging ontstaat, maar ook voor recreatie. Populieren in lagere delen planten, zou weer bouwhout voor latere woningen opleveren.

Stads Deventer

Stads Deventer, het tweede scenario dat Deventer onderzoekt, was het onderwerp van stedenbouwkundige en landschapsontwerper Joris Viscaal van het Deventer adviesbureau TAUW, architect Daniël Kleine Schaars van I’M Architecten uit Deventer en landschapsarchitect Andries van den Berg uit Diepenveen. Voorstel van het team is om roodgroene lijnen te trekken door Deventer, dwars op belangrijke wegen, zoals de Holterweg, die door de gemeente wordt gezien als een kansrijke route voor hoogbouw. Die roodgroene lijnen bieden plek voor intensieve woningbouw, maar kunnen tegelijk de natuur tot ver de stad intrekken, zegt Viscaal.

Als voorbeeld noemden Kleine Schaars en Viscaal de verbinding van Steenbrugge langs winkelcentrum Keizerslanden en de Karel de Grotelaan en Van Lithstraat, die al bijna aansluit op het Nieuwe Plantsoen. Op het éénlaagse winkelcentrum zouden een of meerdere lagen woningen kunnen komen, langs de nu al groene Karel de Grotelaan kan achter gebouwen van vier of vijf verdiepingen hogere hoogbouw komen, net als bij het einde van de Karel de Grotelaan, bij de brug over de Zandwetering naar Steenbrugge. ,,Nu loopt de stad een beetje weg naar het buitengebied. Wij zouden daar meer woningen en een icoon neer willen zetten’’, aldus de twee.

Auto door tunnel

Verdere suggestie op die plek: een lightrail naar de stad en in plaats van een fietstunnel onder het Hanze-tracé juist een tunnel voor autoverkeer, waardoor de met woningen en groen versterkte route tussen Steenbrugge en het stadscentrum voor fietsers en voetgangers en voor de leefomgeving aantrekkelijker zal worden, een suggestie die bij stedenbouwkundige Maarten Hanekamp van de gemeente Deventer op sympathie kon rekenen. 

Ook dwars op de Holterweg ziet het team ruimte voor een route met groen en woningbouw, terwijl Deventer-Oost een echt centrum zou moeten krijgen, van winkelcentrum Flora, de omgeving van sportcentrum De Scheg tot het begin van de Vijfhoek, inclusief de bouw van duizend woningen op die plek.

Daarnaast zouden particulieren hun huizen moeten kunnen voorzien van een extra woonlaag, waardoor zelfstandige kinderen ook eventueel hun ouders onderdak kunnen brengen, of andersom.  Volgens het team ontstaat er met hun voorstellen ruimte voor 4000 tot 5000 woningen, genoeg om aan de groei-ambities van Deventer te voldoen.

IJssel door de stad

Voor hun versie van de IJsselsprong sloegen stedenbouwkundige Jaap van den Bout van Palmbout Urban Landscapes uit Rotterdam en stedenbouwkundige en landschapsarchitect Ivar Branderhorst van Ziegler / Branderhorst Stedenbouw en Architectuur uit Rotterdam de handen ineen met de jonge architecten Joppe Kusters (Deventer) en Frederique Nihot (Lille, Frankrijk). Opvallend verschil met eerdere suggesties voor een IJsselsprong: geen extra autoverbinding over de IJssel.

Het team gaat ervan uit dat er op den duur opnieuw een bypass van de IJssel nodig is om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Die zou volgens de vier met een ruime boog om de westkant van de Worp en Steenenkamer moeten lopen. De brede strook zou meestal droog staan en daardoor ruimte bieden aan wandelpaden, fietsroutes en tijdelijke recreatie.

Beide huidige delen van de Worp en Steenenkamer kunnen volgens het team intensief worden bebouwd en verbouwd, terwijl er ten noorden van het spoor een derde Steenenkamer kan ontstaan met eveneens intensieve woningbouw aan twee lanen langs de hagen die nu al door het Stadsland lopen. Op de hoeken gebouwen van zes verdiepingen, daartussen eventueel andere woonvormen. Eigenaren van woningen op de Worp zouden toestemming moeten krijgen een of meerdere extra woningen op hun perceel te bouwen, bijvoorbeeld als extra verdieping. Volgens Van den Bout kan dat veel extra woningen opleveren.

Intensieve bebouwing

Het team wijst de gebruikelijke vervlechting van stadsrand en landschap door middel van een minder intensieve bebouwing van de hand. Met een dichtheid van 30 tot 50 woningen per hectare zouden de woningplanners met een behoefte aan 4000 extra woningen al snel buiten de gemeentegrens uitkomen. Bovendien gaat het bij een geringe woningdichtheid al snel over duurdere woningen, terwijl er juist behoefte is aan betaalbare.

Volgens Van den Bout ontstaat er door intensieve bebouwing van het nieuwe IJssel-eiland zelfs ruimte voor meer dan de benodigde 4000 woningen. Dat is maar goed ook, want hij verwacht dat de druk op de woningmarkt in de IJsseldelta nog flink gaat toenemen. ,,Wij in het westen kijken verlekkerd naar die IJsselvallei als plek om te wonen. De aantrekkingskracht van steden als Zwolle, Deventer en Zutphen neemt toe. Het zou me niet verbazen als de wens van 4000 woningen nog wordt opgehoogd’’, hield hij het publiek voor.

Opvallend is de keuze voor de afhandeling van het verkeer. Het team acht de huidige aansluiting op de Rijksstraatweg naar Twello voldoende, waarbij het speculeert op een treinhalte bij de Worp. Voor langzaam verkeer bieden de huidige bruggen soelaas, eventueel aangevuld met een fietsbrug aan de noordkant.

Minder parkeren

Volgens Kleine Schaars moet Deventer zijn parkeernorm omlaag brengen. ,,Die is nu heel hoog, waardoor veel ontwikkelingen stuk lopen. Voor ontwikkelaars wordt het dan interessanter om gezinswoningen te bouwen, waardoor je minder parkeerplekken nodig hebt.’’ Van den Bout steunde die suggestie en wees op Delft, waar de gemeente bij een bouwproject bewoners naar omliggende parkeergarages lokte en nog maar 0,2 parkeerplek per woning nodig had.

Uit de zaal klonk een roep om regie door de rijksoverheid, die vroeger telkens een nota voor de ruimtelijke ordening vaststelde, met belangrijke aanwijzingen voor lagere overheden. Gemeenten zouden op hun beurt de benodigde grond moeten verwerven om meer zeggenschap te krijgen.

Ook klonk er een pleidooi voor overleg met omliggende gemeenten en de Stedendriehoek, omdat er met een nieuwe bypass van de IJssel bij Deventer wellicht betere plekken zijn voor nieuwbouw, waarbij plannenmakers al snel bij de gemeente Voorst uitkomen. Maar waardoor Deventer ook zijn unieke, grotendeels vrije uitzicht op de westoever van de IJssel zou kunnen behouden. Anderen zagen met de uitbreiding van de Worp juist kansen voor een nieuw stadsicoon, naast het veelgeroemde IJsselfront en de historische binnenstad.

Daarnaast was er de suggestie om te kijken naar de mate van duurzaamheid van woningen. Zo zouden woningen die alleen tegen hoge investeringen verduurzaamd kunnen worden, wellicht beter plaats kunnen maken voor nieuwbouw met meer wooneenheden.  

Volgens presentator en discussieleider Van den Berg gaat het niet om een keuze tussen de drie ontwikkelingsrichtingen, maar om het combineren van bruikbare en aantrekkelijke elementen daaruit. Rondeeldirecteur Jantine Sijbring zei trots te zijn op de ontwerpers bij de ontwerpsessie. ,,Ze hebben keihard gewerkt en inspirerende, maar ook vergaande ontwerpen gemaakt. We hebben “schokkende” voorbeelden en out-of-the-box-gedachten nodig om de gedachten verder te brengen.’’