Waarom vinden wij het stadskantoor mooi?
Vraag bezoekers wat ze van het nieuwe Kindcentrum Rivierenwijk en het Deventer stadskantoor vinden en (vrijwel) iedereen zegt: ‘mooi’. Hoe kan dat? Iets nieuws en moderns kan toch altijd op veel weerstand rekenen? Roel van Veldhuizen van Architectuurcentrum Rondeel heeft samen met Gerard Stempher van de Deventer Radio en TV een flink aantal mensen gevraagd naar het hoe en waarom. Geïnterviewd zijn mensen die bij de ontwikkeling van de gebouwen waren betrokken – zoals een schooldirecteur, wijkagent of een gemeentelijk projectleider – plus voorbijgangers op straat inclusief de ouders van schoolkinderen. Deze gefilmde interviews plus de reacties van de architecten daarop, vormden een belangrijk onderdeel van de Rondeel-avond op 10 november.
Architecten en deskundigen
Ruim 70 bezoekers verzamelen zich op de tribune in de hal van Kindcentrum Rivierenwijk waar kartrekker en programmaraadslid Roel van Veldhuizen iedereen verwelkomt. Het presentatiescherm is wat moeilijk te zien, maar de bezoekers zijn er vooral om zich te laten bijpraten door inleider Roel van Veldhuizen, erfgoeddeskundige en Saxion-docent en onderzoeker Michel Flooren, Liesbeth van der Pol van Dok Architecten (architect/eigenaar van Kindcentrum Rivierenwijk) en Eric Thijssen van Neutelings Riedijk Architecten (architect stadskantoor). Het doel van de avond: ontdekken welke kenmerken een bouwwerk ‘mooi’ of ‘interessant’ maken.
Van der Pol en Thijssen doen dat door te reageren op meningen van door Rondeel en DRTV geïnterviewde mensen. Flooren laat als deskundige zijn licht schijnen op het fenomeen verleiding in de architectuur.
Stadskantoor en kindcentrum
De aanleiding voor deze avond zijn twee opvallende nieuwe gebouwen in Deventer. Gebouwen die in het oog springen, met gemeenschapsgeld zijn betaald en in geen enkele architectonische traditie passen: Kindcentrum Rivierenwijk en het Deventer Stadskantoor.
Laten we even een kleine vijf jaar terug in de tijd gaan, naar eind 2011, begin 2012. Deventer stond op de kop. Er waren plannen voor een nieuw stadskantoor, dat tientallen miljoenen euro’s aan gemeenschapsgeld moest kosten. De politiek werd het vrij snel eens, maar de burger? Die verzette zich. Uit een volkspeiling bleek dat ruim tweederde van de Deventenaren tegen de bouw van het stadskantoor was. Slechts 13 procent was uitgesproken vóór.
Nu het stadskantoor er (binnen budget en binnen de tijd) staat verstomt het commentaar. Zelfs de grootste sceptici geven schoorvoetend toe dat het ‘eigenlijk best mooi is geworden’. Opvallend. Zeker omdat de architecten zich niet in hebben gehouden. Het grootschalige gebruik van eikenhout en de 2264 aluminium vingerafdrukken van kunstenares Loes ten Anscher vallen op. Geïnterviewde Jozka van Vuure zegt: “Er is een goede harmonie tussen het geometrische gebouw en het groen uit de tuin. Erg mooi.’’ Joop van Leeuwen, van Brood van Joop, vindt het kantoor om de hoek eveneens mooi, al is hij kritisch: “De vingerafdrukken zijn wellicht wat té.’’ Een andere geïnterviewde is het daar niet mee eens. “De lichtinval is door de vingerafdrukken erg bijzonder.’’
De reacties van de geïnterviewden over het Kindcentrum in de Rivierenwijk zijn identiek. Hoewel daar weinig protest tegen was, waren de architectonische keuzes gedurfd. Wit stucwerk, opvallende rondingen en veel hout. Een moderne eyecatcher naast het kruispunt Snipperlingsdijk/Amstellaan. Dat kan toch niet iedereen bekoren? De reacties van bezoekers: “Een warme uitstraling”, “mooi”, “goed gebouw”. Architecte Liesbeth van der Pol wordt zelfs verlegen van de lovende commentaren. Beide gebouwen lijken onze harten te hebben veroverd. Hoe is dat mogelijk?
Verleiding: wiskunde?
Voor het stadskantoor kan de verklaring deels worden gezocht in de wiskunde, vertelt Michel Flooren. Het is namelijk gebouwd in de traditie van de Gulden Snede. Kort door de bocht betekent de Gulden Snede dat alle verschillende vlakken op de gevel zich verhouden volgens de verhouding 1: 1,618. Deze verhouding ( spreek uit als 1 staat tot 1,618) vinden we overal terug. In schelpen, onze vingerkootjes, bloemkolen, schilderijen, muziekstukken en uiteraard architectuur. Het staat ook wel bekend als “Het Goddelijke oog” of de ‘schoonheidsformule’. “De Gulden Snede komt wereldwijd al eeuwen terug in allerlei kunstuitingen. Van het Parthenon in Athene, tot de piramides van Gizeh en de Mona Liza van Da Vinci. Er is iets met die verhouding dat ons in onze waarneming bekoort”, vertelt Flooren.
Maar is wiskunde voldoende? Er zijn legio gebouwen volgens de Gulden Snede ontworpen die niet door iedereen worden gewaardeerd. Flooren: “De kunst van verleiden is om de verwachtingen van een bezoeker waar te maken of te overtreffen. Dit leidt tot tevredenheid, herinnering en een mogelijk herhaalbezoek. Je wil boeien, een beleving bieden en binden. Dit kan op verschillende manieren. Een gebouw kan identiteit geven en de wereld naar een stad brengen. Het stadskantoor wordt omschreven als een modern Italiaans Palazzo. Bovendien heeft het met de vingerafdrukken een goed verhaal, waarmee emoties van mensen worden geraakt. Ook deze elementen spelen een rol om een bezoek een unieke ervaring te maken.’’
Kwetsbaarheid
Een unieke ervaring is wat Liesbeth van der Pol kinderen wil bieden in haar Kindcentrum. “Een school is een herinnering voor het leven, daarom moet het mooi zijn en goed voelen.’’ Het Kindcentrum heeft de vorm van een vlinder. De hal en entree vormen het lichaam, de gymzalen en klaslokalen de vleugels. Sterker, Van der Pol koos ervoor om het dak vanaf de centrale ingang schuin op te laten lopen, als vleugels die zich voorbereiden om op te stijgen. “Dat is omdat ik wil dat kinderen hier ook ‘opgetild’ worden en zich senang voelen.’’
Daarnaast koos Van der Pol voor ronde vormen, een open karakter en opvallend houtwerk. “Ronde vormen zijn uitnodigend en verleidelijk. Eigenlijk net als een vrouwenlichaam dat is. Bovendien geeft het hout een prettige geur. Kinderen kijken om zich heen en gaan bijvoorbeeld de bouten tellen waarmee de balken vastzitten. Daardoor ontstaat beleving.’’
Een belangrijke waarde van haar gebouw is de kwetsbaarheid, vindt de architecte. Het witte stucwerk en het open karakter zouden in veel gevallen uitnodigen tot bijvoorbeeld vandalisme en graffitikunst. Dat blijft echter uit. “Ik denk dat iets dat mooi en kwetsbaar is wordt gerespecteerd door iedereen’’, aldus Van der Pol.
De gouden combinatie
De bezoekers van de avond kunnen slechts één conclusie trekken: onze ervaring van schoonheid is te ingewikkeld om vast te leggen in regels. Het is een combinatie van wiskunde, vorm, persoonlijke emoties en een goed verhaal. Des te meer respect verdienen de architecten die deze lastige elementen, ondanks bouwkundige grenzen en beperkte budgetten, tot een succesvol geheel omzetten. Het applaus na afloop is dan ook meer dan verdiend.
Door: Luuk Talens